1053228374

— 387 —

Antoni Morawiecki.

Piorunowce.

Komunikat zgłoszony dn. 9 grudnia 1926 r.

Przedstawił p. St. J. T h u g u 11.

(Streszczenie).

Materjał badany pochodził z piaszczystych wydm, położonych w okolicach Warszawy (Pustelnik, Ząbki, Świder, Jabłonna, Marki, Tłuszcz, Nieporęt, Pociecha w puszczy Kampinowskiej i t. d). i na południowy — zachód od Rakowa na wyżynie Kielecko — Sandomierskiej (Drogowola).

Piorun, uderzając w piasek, tworzy szczególne utwory zwane piorunowcami. Mają one wygląd długiej rurki, pokrytej krótszemi bądź dłuższemi podłużnemi karbami, o powierzchni zewnętrznej szorstkiej i chropowatej, oblepionej ziarenkami piasku, wewnętrznej zaś gładkiej i szklistej.

Piorunowce zasadniczo dzielimy na trzy części: na stożkowego kształtu kielich wpadowy, na właściwą rurkę piorunowcową, czyli pień piorunowca i na zakończenie. Pień piorunowca tworzy często odgałęzienia i pętlice. Zakończenie wygląda różnie. Długość piorunowca jest naogół znaczna i zwykle przenosi 4 m. Grubość ścianek nie przekracza 4 mm. Średnica przewodu wynosi nieraz 1,5 cm.

Mineralogicznie właściwa substancja, tworząca piorunowce czyli szkło piorunowcowe (leszateljeryt), jest bezbarwnem prze-zroczystem szkliwem o c. wł. zmieniającem się od 2,14 do 2,205. Wynosi ona 80—90°/o całej masy piorunowca. Pozostałość stanowią niezmienione, względnie częściowo lub całkowicie zmienione ziarna piasku (kwarcu, skaleni i t. d).

Pod mikroskopem szkło piorunowcowe wykazuje cechy substancji izotropowej, a więc jest bezpostaciowe lub regularne. Tkwią w niem liczne eliptyczne, kuliste lub owalne pęcherze gazowe.

W stosunku do elektromagnesu piorunowce zachowują się różnie. Jedne są nań wrażliwe, inne zaś nie. Niewrażliwe mają zazwyczaj barwę śnieżno — białą, inne zaś szarą, brunatną różową, niekiedy prawie czarną. Czemu przypisać tę różnicę w ich zachowaniu się, niewiadomo, wahania bowiem w ich składzie chemicznym są niewielkie. Może wywiera tu wpływ odmienna ich budowa?