Magazyn66301

LITWA

ko Rząd Narodowy na czele z Antonim Smetoną, obecnym prezydentem republiki litewskiej. W grudniu 1918 r. po wycofaniu wojsk niemieckich wkraczają do L. od wschodu oddziały bolszewickie. Taryba przenosi się 28 grudnia 1918 r. do Kowna. Wilno zostaje 5 stycznia 1919 r. zajęte przez armję czerwoną.

Rząd sowiecki chce utworzenia Czerwonej L. i sfederowania jej z Rosją bolszewicką. W Wilnie osadza szefa rządu sowieckiej republiki litewskiej, Litwina — komunistę Mickiewicza-Kapsukasa, oraz pomocnika jego, Aleksę-Angaretisa. Tworzą oni organy władzy sowieckiej na zajętych obszarach. W ciągu zimy z 1918/19 r. administracja sowiecka rozciąga się na całą Wileńszczyz-nę i połowę ziem dzisiejszej republiki litewskiej. Rząd litewski utrzymuje się w Kownie dzięki pozostawieniu przez Niemcy garnizonów w Suwalszczyźnie i w południowo-zachodnim pasie b. gubernji Kowieńskiej, jako zabezpieczenie od bolszewików granic Prus Wschodnich. Tworzone od początku 1919 r. nieliczne oddziały litewskie nie są w stanie usunąć wroga z kraju. Dopiero zajęcie Wilna i Wileńszczyzny na wiosnę 1919 r. przez wojska polskie odrzuca armję sowiecką na wschód i pozwala L. organizować się państwowo na obszarach językowych litewskich.

Niepowodzenia wojenne zmusiły wojska polskie do opuszczenia Wileńszczyzny na 3 miesiące w r. 1920. Rosja sowiecka zawarła w tym czasie (12. VII. 1920 r.) traktat z L., cedujący jej prawa do ziemi wileńskiej. Wojska gen. Żeligowskiego dn. 9. X. ponownie zajmują kraj. Sejm orzekający, wybrany 9. I. 1922 r. przez ludność Zachodniej Wileńszczyzny (t. zw. Litwy Środkowej) jednogłośnie uchwala w Wilnie przyłączenie tych obszarów do Rzeczypospolitej w dniu 20. II. 1922 r. Rada Ambasadorów w wykonaniu postanowień traktatu wersalskiego 15. III. 1923 r. wykreśla granice polsko-litewskie, pozostawiając Wileń-szczyznę przy Polsce. L. decyzji tej nie uznała.

4. Istota pretensji litewskich do Wileńszczyzny. Jako protest przeciw zajęciu Wilna przez Rzplitą w r. 1920, państwo litewskie nie utrzymywało z nią w ciągu prawie 18 lat żadnych stosunków. Dopiero na skutek noty ultymatywnej rządu polskiego z 17 marca 1938 r. zostały nawiązane stosunki dyplo

559

matyczne pomiędzy Rzplitą a republiką litewską w dniu 31 marca 1938 r.

Stanowisko litewskie w sprawie wileńskiej :

a)    Ludność litewska stanowi wprawdzie 7% na tych ziemiach, ale współcześni Polacy i Białorusini Wileńszczyzny byli ong s Litwinami. Naród litewski posiada prawo powrócić im utraconą świadomość narodową przodków;

b)    Wileńszczyzna i Wilno — to rdzeń dawnego W. Ks. Litewskiego; do ziem tych lgnie sentyment narodu;

c)    Wileńszczyzna daje L. granicę z Rosją, scala politycznie zlewisko Niemna, nadaje państwu charakter tranzytowy, jest koniecznością gospodarczą Litwy;

d)    Rosja Sowiecka scedowała L. prawa do tych ziem traktatem z 12 lipca 1920 r.

Stanowisko polskie:

Polska stoi na gruncie prawa ludności miejscowej do dysponowania własnym losem; nie uznaje tezy, by naród posiadał prawa odrabiania historji, gwałcąc poczucie narodowe żywych dziś pokoleń. Polska czci historję w jej owocach współczesnych. Dorobek polskości nad Niemnem i Wilją przyszedł w drodze wielkich i szlachetnych wysiłków pięciu wieków, a nie gwałtu. Naród polski nie może go wydać na litwinizację wbrew jego woli. L. posiadając dolną część dorzecza niemeńskiego i jego wylot morski — Kłajpedę, jest zdrową gospodarczo jednostką, zdolną do rozwoju. Rosja sowiecka nie mogła przekazywać L. swych praw suwerennych 12. VII. 1920 r. nad Wilnem, gdyż już 29 sierpnia 1918 r. ogłosiła oficjalnie unieważnienie traktatów rozbiorczych, wyzbywając się tern samem tych praw.

5. Początkowy ustrój państwa. Okres sejmo-władztwa. Stronnictwa. Pierwszą konstytucję L. uchwalił 1. VIII. 1922 r. sejm ustawodawczy, zwołany 15. V. 1920 r. w Kownie. L. została „demokratyczną republiką". Sejm, obierany w 5-przymiotnikowem głosowaniu, miał faktyczną władzę w ręku. Obierał prezydenta państwa i usuwał go (kwalifikowaną większością), aprobował i obalał rząd; rozwiązać sejm mógł prezydent państwa, lecz nowy sejm — dokonywał ponownych wyborów prezydenta. Kadencja sejmu i prezydenta wynosiła 3 lata. Okres sejmo-władztwa trwał od 1920 do 1926 r.

Stronnictwa polityczne były następujące: Chrześcijańska demokracja, oparta na orga-