Magazyn6
4401

836

DĄBSKI JAN — DE FACTO I DE JURĘ RZĄD

A. Cr.

Na jesieni tegoż roku ustępuje ze stanowiska wiceministra i poświęca się pracy sejmowej. W 1923 r. opuszcza Witosa, który objął rządy w przymierzu z grupami Chrz. Jedn. Nar., i tworzy oddzielną grupę „P. S. L. Jedność Ludowa". Grupa ta w końcu 1923 r. łączy się z Wyzwoleniem, a D. zostaje prezesem nowego klubu. W 1925 r. D. zrywa z „Wyzwoleniem" i tworzy Stronnictwo Chłopskie. Po przewrocie majowym D. pracuje nad utworzeniem „Centrolewu" i przechodzi do opozycji względem rządu. W sejmie pracował głównie w komisji rolnej, spraw zagranicznych, budżetowej i wojskowej. Był równocześnie prezesem Zw. Le-gjonistów i Prezesem Syndykatu Dziennikarzy. W 1931 r. wydał książkę p. t. „Traktat ryski", omawiającą prace delegacji polskiej w Rydze i przebieg rokowań pokojowych z Rosją.

Zmarł dn. 5. VI. 1931 r. W testamencie napisał: „Moja przedwczesna śmierć — to skutek wytężonej pracy i bezkompromisowej walki o dobro Polski i prawo ludu".

1. C.

Decjusz Just Ludwik.

Statysta i dziejopis polski, pochodzenia niemieckiego. Właściwe nazwisko Jodok Ludwik Dietz. Ur. ok. r. 1485 w Wissem-burgu (Weissenburg) w Alzacji, zm. w r. 1545 w Krakowie. Do Polski przybył około r. 1506. W r. 1520 został sekretarzem króla Zygmunta I. Opracował memorjał w sprawie reformy monetarnej w Polsce p. t. De monetae cussione ratio (1526), domagając się ujednostajnienia stopy monetarnej litewskiej i pruskiej z polską oraz wycofania z obiegu starej monety. Memorjał ten był podstawą do przeprowadzonej w 1.    1526/8 reformy monetarnej.

W 1. 1528/35 był zarządcą mennicy królewskiej w Krakowie, urządził mennicę w Toruniu oraz w Królewcu. D jest poza tern autorem kilku dzieł z zakresu historji Polski.

Literatura: Dmochowski J.: M. Kopernika rozprawy o monecie... ora* J. L. Deęjusza traktat o biciu monety. Warszawa b. d. —- Grałyńaki M.t Reformy monetarne w Polsce w Udach 1626—8.„Przegl. Hut.** 1913. — Hirsehberg A.t O iyciu i pismach J. L. D. „Przewodnik nauk. i lit.** Lwów 1873. — 8«mrau A.t Jost Luduńg Dietz und diz Mdnrreform unter Sigismund I (Mitt de-' Copemicus Verexr\, H 14), Toru ii 1906.

De facto i de jurę rząd.

Rząd de jurę jest to taki rząd, który powstaje i działa zgodnie z konstytucją danego państwa. Przez rząd de facto natomiast rozumie się taki, który albo powstaje z obrazą norm konstytucyjnych, lub też wobec braku jeszcze konstytucji tworzy się samorzutnie i działa bez podstawy prawnej.

Niekiedy odróżnia się rząd de facto ogólny od rządu de facto lokalnego. Pierwszy z nich rozciąga swą władzę na cały obszar państwa, drugi zaś jedynie na część jego terytorjum. Ten ostatni oznacza właściwie organizację powstańczą, mającą chwilowo w swej władzy pewną część obszaru państwa.

Uzasadnienie rządu de jurę było różne w różnych epokach. W okresie przed-konstytucyjnym była to zasada legitymizmu, opartego na prawie dynastycznem monar-chji z Bożej łaski. Obecnie mówi się o 1 e-galności, t. j. zgodności z konstytucją państwa.

Rząd de facto może mieć charakter rządu tymczasowego lub przejściowego. Przez rząd de facto tymczasowy rozumie się taki, po którym przychodzi rząd de jurę, bądź też który przez legalizację przekształca się w rząd de jurę. Ta legalizacja może nastąpić albo bezpośrednio przez plebiscyt ludowy, lub też pośrednio przez aprobatę i akces władzy ustawodawczej. Przez rząd de facto przejściowy rozumie się taki, który po pewnym czasie zostaje obalony siłą przez rząd de jurę.

Rząd de facto ogólny uważany jest za jedynego przedstawiciela państwa w okresie swego istnienia. Wynika stąd, że wszystkie jego czynności, jak akty administracyjne, wyroki sądów, ustawy, traktaty, zawarte z obcemi państwami, są ważne i obowiązują każdy następujący po nim rząd de j u r e. Co się tyczy traktatów, zawieranych przez rząd de facto lokalny, nie są one wprawdzie nieważne de piano, ale należy je uważać za zawarte pod warunkiem zawieszającym — utrzymania się tego rządu przy władzy i przekształcenia w rząd de facto ogólny.

Literatura: Gemtno S.: El gobiemo de facto. 1926. — Noet Henry: Les Gouvememente de Fait deoant lejug Parts 1927.— Spłropouto* J.: Dis de facto Regierung im V6lkerrecht. Kieł 1926.

Juljan Makowski.