1194638963

w nocie skierowanej do prezydenta USA Woodrowa Wilsona⁵¹⁰ Petruszewycz po omówieniu sprawy Galicji Wschodniej pisał, iz w przypadku dalszego trwania, istniejącej w owym czasie na Bukowinie sytuacji poi itycznej. .Rumunia siłą swojej regularnej armii, zdobędzie posiadanie całej Bukowiny, łącznie z Północną i Północno-zachodnią częścią zamieszkaną wyłącznie przez Ukraińców..."⁵", co będzie naruszeniem głoszonej przez Wilsona zasady samostanowienia narodów. Podobnie na marginesie sprawy galicyjskiej poruszona została kwestia Bukowiny w kolejnym, niedatowanym telegramie Petruszewycza z grudnia 1918 r.. w którym domagał się on interwencji rządów sprzymierzonych mocarstw w Bukareszcie w sprawie niezwłocznej ewakuacji omawianego terytorium⁵”. Protesty te w zasadzie pozostały bez echa i nie wywołały żadnego bezpośredniego oddźwięku wśród aliantów. Sprawa Bukowiny stała się wprawdzie przedmiotem przetargów dyplomatycznych pomiędzy Głównymi Sprzymierzonymi i Stowarzyszonymi Mocarstwami a rządem rumuńskim, lecz przyczyny tego stanu rzeczy nie były związane z interwencją dyplomacji ukraińskiej. Podobną rolę odegrała również Besarabia. dlatego tez. aby omówić całościowo owo zagadnienie, należy cofnąc się do roku 1917 i przedstawić pokrótce wydarzenia, które doprowadziły do rozważania w trakcie obrad Konferencji Pokojowej przyszłej przynależności państwowej tej prowincji.

Jak juz wspomniano. Besarabia była przed I wojną światową jedną z guberni należących do Rosji - sojuszniczki Ententy. Klęski wojenne imperium Romanowów i będący ich wynikiem zamęt rewolucyjny stworzyły warunki do ożywienia w tej krainie ruchu niepodległościowego. W dniach 20-23 X1917 r. ugrupowania lewicowe działające w Besarabii powołały zgromadzenie narodowe pod nazwą Sfatul Tarii (Rada Kraju). Dnia 2X111917 r. proklamowało ono autonomię Besarabii w ramach Rosyjskiej Republiki Federacyjnej. W końcu 1917 roku wojska rumuńskie wkroczyły do Besarabii i do początku 1918 r. całkowicie ją opanowały. W dniu 24 11918 r. proklamowano Niezależną Republikę Mołdawską, co spotkało się z protestem Rosji Sowieckiej⁵¹⁵. Gdy pokonana Rumunia znajdowała się w przeddzień podpisania separatystycznego pokoju z mocarstwami centralnymi, jej premier i minister spraw zagranicznych (od 12111 do 9 XI1918 r.) Alexander Marghiloman mogl w sprawie Besarabii poszczycić się kolejnym sukcesem⁵¹⁴. W dniu 27 III 1918 r.

310    Ibutem.s. 195-196.

311    Ibidem, s. 195.

312    Ibidem, s. 420.

313    W. Balcerak (op. cit.. s. 5) podaje nazwę Sfalul Tseri. W pracy przyjąłem wersję Sfatul Tarii stosowann przez J. Demcla. Zob. Dcmel. op. cit.. s. 3S6.

314    PPC. t. VILf.lt; |. Dcm*!, op.cit.. s. 356.

Sfatul Tani⁵¹⁵ uchwaliła przyłączenie tej republiki do Rumunii pod warunkiem utrzymania autonomii, przeprowadzenia reform politycznych i reformy rolnej.

W tym stanie spraw zastała Rumunię, a wraz z nią Besarąbię i Bukowinę, klęska mocarstwcentralnych i początek Konferencji Pokojowej w Paryżu. Rumunia powtórnie znalazła się w obozie zwycięzców i także na kierunku swej polityki ukraińskiej usiłowała zdyskontować ten fakt na swoją korzyść³*.

Sprawa przyszłych granic Rumunii na obszarach, do których pretensję rościła także Ukraina, stała się przedmiotem rozgrywek między zwycięskimi mocarstwami i ich sojusznikami a Rumunią jeszcze przed rozpoczęciem prac Konferencji Pokojowej. Czynnikiem, który podniósł tę kwestię, nie był bynajmniej konflikt rumunsko-ukrainski czy rumunsko-rosyjski, lecz spór pomiędzy Rumunią a Królestwem Serbów Chorwatów i Słoweńców o Banat. Serbski charge daffaires w Bukareszcie zwracał zgromadzonym w Paryżu zwycięzcom uwagę na fakt. ze „Mocarstwa Ententy nie powinny byc związane zbyt ściśle układem zawartym przed wojną, ponieważ Rumunia otrzyma więcej ziemi, niz jej obiecano. Dostanie północną częsc Bukowiny i chce Besarabię, żadne z tych dwóch terytoriów nie wchodziło w zakres wspomnianego układu"³¹⁷. W podobnym duchu relacjonował owo zagadnienie przedstawiciel amerykański w Bukareszcie Charles J. Vopicka. stwierdzając wobec sekretarza stanu USA Roberta Lansinga: „Jestem pewien, ze la kwestia może byc rozwiązana pomiędzy Rumunami i Serbami, o ile Rumuni otrzymają wolną rękę odnośnie do północnej części Bukowiny i Besarabii"³¹⁸. W świetle powyższych stwierdzeń można śmiało wysnuć wniosek, ze Północna Bukowina i Besarabia służyły jako argument mający pomóc w polubownym załatwieniu rumunsko-serbskiego sporu o Banat. do ktorego to rozwiązania przychylali się w większości przedstawiciele Ententy i USA.

Delegacja Rumunii przedstawiła własny pogląd w kwestii przyszłych granic swego państwa na posiedzeniu Rady Najwyższej Głównych Sprzymierzonych i Stowarzyszonych Mocarstw w dniu 1II1919 roku. Premier Rumunii, lan I.C. Bratianu. odnośnie do problemu Bukowiny powołał się na traktat z 17 VIII1916 r. oraz na wolę ludności tego kraju, wyrażoną w uchwale wyłonionego przez nią Zgroma-

315    Rada Kraju - Sfatul Tirii - składała się ze 103 Rumunów, 13 Ukraińców. 7 Rosian. 6 Żydów. S Bułgarów. 1 Polaka i 1 Ormianina. W Balcerak. op. cit.. s. 5: J. Demeł. op.cit., s. 356.

316    W ramach interwencyjnych sił Ententy. na prośbę Berthelota. Rumuni wysłali na Ukrainę kilka dywizji. Demonstrowali tym samym swoją przydatność jako czynnik antybolszewicki. Jednocześnie zaangażowanie sił rumuńskich na innych obszarach zmusiło ich do usprawiedliwienia wobec aliantów niemożności zwiększenia udziału swych wojsk w akcjach na kierunku ukraińskim Itzn. dawnej Ukrainie rosyjskiej). PPC. t. II. s. 398.

317    Ibidem, s. 401.

318    Ibidem, s. 405.

97