1148442222

10

Wyjątki od tej zasady są nieliczne. Wśród nich znajduje się jednak jeden bardzo ważny dla prowadzonych rozważań. Jeżeli bowiem prawo pierwokupu przysługuje Skarbowi Państwa lub jednostce samorządu terytorialnego z mocy ustawy, takie świadczenie dodatkowe uważa się za nie zastrzeżone (art. 600 § 2 zd. 2 k.c.). Oznacza to, że Skarb Państwa wykonując prawo pierwokupu nabędzie własność archiwaliów, bez potrzeby uiszczenia dodatkowych świadczeń. Będzie on zatem zobowiązany tylko do uiszczenia ceny za materiał archiwalny.

Zasadą jest ponadto, że ilekroć według umowy sprzedaży zawartej z osobą trzecią cena ma być zapłacona w terminie późniejszym, uprawniony do pierwokupu może z tego terminu skorzystać tylko wtedy, gdy zabezpieczy zapłatę ceny (art. 601 k.c.). Przepis ten służy ochronie interesów sprzedawcy, przyznając mu roszczenie o zabezpieczenie ceny. Z obowiązku zabezpieczenia zwolniony jest jednak m.in. Skarb Państwa, ponieważ jego wypłacalność nie budzi wątpliwości¹⁹. Nie ma zatem obowiązku dania zabezpieczenia w przypadku, gdy Skarb Państwa korzysta z prawa pierwokupu w celu nabycia nieewidencjonowanych niepaństwowych materiałów archiwalnych.

Uprawnienie o którym mowa jest niezbywalne (art. 602 § 1 zd. 1 k.c.)²⁰. Żaden przepis nie przyznaje również Skarbowi Państwa możliwości częściowego wykonywania tego prawa, co sprowadzałoby się przykładowo do zakupu jedynie najbardziej wartościowych archiwaliów, którymi dysponuje dana osoba fizyczna. Oznacza to więc, że omawiane prawo pierwokupu jest niepodzielne (art. 602 § 2 zd. 2 k.c.). Takie rozwiązanie jest jak się wydaje trafne - chroni zbywcę przed sytuacją, w której po wykonaniu przez Skarb Państwa prawa pierwokupu co do bardziej atrakcyjnej części archiwaliów, nie mógłby znaleźć kupującego w odniesieniu do pozostałej części²¹.

Prawo pierwokupu nie przysługuje Skarbowi Państwa w jednym przypadku. Mianowicie, zgodnie z treścią art. 9 ust. 2 ustawy o archiwach, Skarb Państwa nie może z niego skorzystać, w sytuacji gdy „ (...) materiały archiwalne wchodzące do nieew idencjonowanego niepaństwowego zasobu archiwalnego są oferowane do nabycia jednostkom organizacyjnym, o których mowa w art. 22 ust. 2 (ustawy o archiwach - podkreśl aut.,), jeżeli materiały te uzupełniają aktualnie posiadany archiwalny zasób historyczny tych jednostek”.

Regulacja przepisu art. 9 ust. 2 ustawy o archiwach wymaga kilku zdań komentarza.

¹⁹    J. Górecki, Komentarz do art. 601 kodeksu cywilnego [w:] Prawo pierwokupu, System Informacji Prawnej „LEJC. notka 5.

²⁰    Co do szczegółów por. J. Jezioro [w:] Kodeks, red. E. Gniewek, s. 1012.

²¹    Por. Z. Gawlik [w:] Kodeks, t. III, red. A. Kidyba, s. 187-188.