130860081

ANTYK

• okres klasyczny, wiek V i IV przed Chrystusem

doba hellenistyczna

(od panowania Aleksandra Wielkiego do początków cesarstwa rzymskiego, tj. do 30 roku przed Chrystusem) doba cesarstwa rzymskiego epoka bizantyjska (po upadku Rzymu)

w szczegółowej periodyzacji, biorąc pod uwagę: literackie widzenie świata i człowieka, typowość uprawianych w danej epoce gatunków literackich i postawy twórców' literatury' można wyodrębnić następujące okresy:

•    wiek IX-V1 okres archaiczny - przewaga poezji epickiej i lirycznej,

•    wiek V-IV okres klasyczny - przewaga poezji dramatycznej, rozwój prozy' literackiej i naukowej (filozofii, historiografii, wymowy),

•    wiek III-I okres hellenistyczny - retoryzowanie prozy, nasycenie literatury uczonością i erudycją^{1 2}, ale i narodziny literatury popularnej skierowanej do szerokich kręgów odbiorców,

•    wiek I-II okres rzymski - przewaga wtórnej, naśladującej, ale wysoce artystycznej prozy, narodziny literatury' chrześcijańskiej, szeroko adresowanej, popularnej i moralizującej,

•    wiek II-V okres chrześcijański - schyłek literatury' pogańskiej i jej ostatnie osiągnięcia poetyckie (epopeja*, epigram³), rozwój literatury' popularnej (romans⁴), rozwój artystyczny i filozoficzny literatury' chrześcijańskiej, pojawienie się literatury' pastiszu⁵

Najważniejsze zjawiska kultury grecko-rzymskiej

polis (miasto-państwo) - podstawowy wzorzec typu państwa w Grecji; składa się na ogól z jednego miasta o znaczeniu regionalnym i otaczających je terenów uprawnych, jest całkowicie niezależną ma własną polity kę zagraniczną armię; najważniejsze budowle: agora (centralny plac miasta; miejsce wystąpień publicznych, handlu,); gimnazjon (obiekt poświęcony kulturze fizycznej - m.in. baseny i stadiony); akropol (położony w strategicznym miejscu okręg świątynny (świątynie bogów) i obronny (budynki obronne); bukoleion (budynek rady polis)

demokracja (największe dokonanie starożytnej myśli politycznej) - ustrój, w którym władza należy' do ogółu obywateli reprezentowanych przez wyłonionych na określoną kadencję w wy borach przedstawicieli, zdarzało się, że przez pewien czas zamiast wybierać - losowano urzędników spośród obywateli; demokracja starogrecka była naprawdę skuteczna i spraw iedliw a. Być może dlatego, że urzędnicy odpow iadali własnym majątkiem za podejmowane przez siebie decyzje

ustrój Sparty - zupełnie inny system społeczny niż ateńska demokracja; Sparta była krajem zmilitaryzowanym, o wyraźnych cechach totalitarnych, każdy od urodzenia byl elementem struktur państwowych i żołnierzem, wychowywała go szkoła wojskowa (o ile oczywiście przeszedł selekcję tuż po urodzeniu - noworodki słabe i niepełnosprawne zrzucano ze skały dla czy stości gatunku), a w ola jednostki nie znaczy ła nic w konfrontacji z rozkazem i interesem państw a

niewolnictwo - na pracy niewolników opierała się cała gospodarka grecka; praw a wyborcze, filozofia i sztuka były popularne wśród wolnych obywateli, było ich jednak znacznie mniej niż niewolników; los niewolników był bardzo zróżnicowany, zależał zarówno od charakteru wlaścicielą jak i od „zawodu” niewolnika - obok pracujących w polu lub gladiatorów, była także niewolnicza elita - muzycy, księgowi, nauczyciele - nawet filozofowie

1

   erudycja - (lac.) rozległa wiedza w jakiejś dziedzinie nauki, wszechstronna znajomość jakiegoś przedmiotu: wiedza książko-

2

   epopeja - (gr., lit.) długi poemat epicki, zwykle wierszowany, opiewający w podniosłej fonnie czyny bohaterów narodowych na tle wydarzeń historycznych; znany w literaturach starożytnych, w literaturach późniejszych występujący do w. XIX: większy utwór pow ieściowy lub cykl pow ieści przedstaw iający realistycznie obraz społeczeństwa w przełomowych momentach historycznych.

3

   epigram, epigramat - (gr., lit.) krótki, lekki, dowcipny utwór literacki, zwłaszcza poetycki, często o charakterze satyrycznym lub dydaktycznym.

4

   romans - (lit.) gatunek epiki przedpowieściowej: utwór przygodowo-awantumiczy o fabule bogatej w niezwykle zdarzenia, z pow iklaną intrygą, zwłaszcza miłosną, współcześnie lekki utwór powieściowy o tematyce miłosnej nie mający wartości artystycznych.

5

   pastisz - (fr. z wł.) dzieło plastyczne, utwór literacki lub muzyczny będące świadomym naśladownictwem stylu lub maniery itmego twórcy, innej szkoły, epoki.