1531834509

152

-    Morfologiczny poziom integracji: elementy środowiska służą jako podstawa pojawienia się i ukształtowania konkretnych wierzeń oraz rytuałów. Wykracza się poza rozważania typologiczno-strukturałne, szukając rozwiązań konkretnych form kultu i wierzeń, symboliki nadawanej konkretnym elementom środowiska przyrodniczego.

Przykładowo, jak wiadomo z badania podstawowego poziomu, społeczności łowieckie organizują główne obrzędy w postaci tzw. święta rozmnożenia (inticziuma) lub uczty zwierzęcej, gdzie zwierzę staje się jednocześnie wcieleniem sił sakralnych (Pana lub Władczyni Dzikiej Zwierzyny), ofiarą im złożoną i reprezentantem ludzkiej społeczności w kontaktach z tymi siłami. Stąd podwójna rola w czasie obrzędu - jako honorowego gościa na uczcie, a zarazem źródło mięsa, które się na niej spożywa. Ten obrzęd jest charakterystyczny dla społeczności zbieraczo-łowieckich niezależnie od rodzaju zwierzostanu, zawsze bowiem muszą one regulować swoje stosunki ze światem zwierzęcym (środowiskiem) tak, by przebłagać go za zabijaną zwierzynę i prosić

0    zgodę na dalsze jej zabijanie. Zgodnie z wierzeniami łowców-zbieraczy, zabite zwierzę powinno powtórnie obrosnąć mięsem, pod warunkiem że nie uszkodzi się jego kości (wtórny poziom integracji). Owym zwierzęciem jest natomiast u Eskimosów wieloryb, u Indian Północno-Zachodniego Wybrzeża Pacyfiku - łosoś, a u Ajnów

1    Niwchów z Dalekiego Wschodu - niedźwiedź. Aborygeni australijscy traktują w ten sam sposób różne zwierzęta, każdy klan - inne. Stwierdzenie odrębności specyficznych form uczty zwierzęcej w zależności od różnych gatunków zwierząt w niej występujących, a także konsekwencji tych różnic dla życia religijnego, należy do morfologicznego poziomu analizy środowiskowej.

Powtarzalność struktur i form organizacji religii w różnych geograficznie miejscach sugeruje istnienie typu religijnego, czyli „konstelacji istotnych religijnych cech i ich kompleksów, które w różnych miejscach wykazują podobną ekologiczną adaptację i reprezentują podobny kulturowo poziom”⁷². Sam Hultkrantz odnajduje trzy takie niewątpliwe typy:

-    Łowieckie religie strefy arktycznej, związane z ceremonialnymi krwawymi ofiarami zwierzęcymi, spożywaniem ofiar i zostawianiem kości, koncepcją Pana Zwierzyny i zwierzęcych gospodarzy gatunków, religijnie waloryzowanymi elementami krajobrazu oraz kompleksem szamanistycznym.

-    Zbieracko-łowieckie religie obszarów pólpustynnych, związane z obrzędami rozmnożenia zwierzyny, duchami opiekuńczymi, odwołaniami do Najwyższej Istoty, systemem inicjacji, indywidualnymi i zbiorowymi transami oraz religijnym nacechowaniem krajobrazu.

-    Pasterskie religie koczownicze, związane z ekonomiką opartą na bydle i ko-niach/wielblądach oraz patriarchalną konstrukcją społeczną. Adaptacja do śro-dowiskowo-kulturowej sytuacji przejawia się w znaczącej roli stada zwierząt hodowlanych w kulcie, podleganiu tych zwierząt Najwyższej Istocie, a także w kulcie gwiazd i krajobrazu⁷³.

⁷²    A. H u 11 k r a n t z, An Ecological Approach to Religion..., s. 144.

⁷³    Idem, Type of Religion in the Arctic Hunting Cultures; a religio-ecological approach [w:] Hunting and Fishing, red. H. Hvarfner, Lulea 1965.