1531834512

154

Dla przykładu, jego próba zdefiniowania szamanizmu⁷⁸ („społeczny funkcjonariusz pośredniczący między człowiekiem a mocami przez zapadanie w trans i z pomocą ducha opiekuńczego duchów pomocniczych, w celu stworzenia relacji z nadprzyrodzonym światem w imieniu swoich współplemieńców, przyzywający moce lub szukający ich w pozacielesnej postaci”) opiera się na przeświadczeniu, że szamanizm jest kompleksem wierzeń i praktyk ściśle związanym z prehistoryczną kulturą łowiecką, ale ubiera się w odmienne historycznie formy w Arktyce, Amazonii czy Australii, które częściowo mogą się pokrywać z tak zdefiniowaną istotą zjawiska, ale nie wszystkie wymogi muszą być spełnione.

„Historycy religii powinni być świadomi faktu, że teriomorficzne duchy mają swój naturalny początek w religiach łowieckich bardzo wczesnej daty czy że duchowni [...] pojawiają się w reli-giach rolniczych późniejszej daty”⁷⁹.

Metodologia Hultkrantza stała się pierwszą poważną próbą rozszerzenia wniosków przyjętych przez Rappaporta przy badaniu zależności między ekologią a systemem religijnym, tak by umożliwić komparatystykę religii o podobnym poziomie ekologicznego zaangażowania. Sam Rappaport porzucił ramy ekologii religii, zajął się bowiem tworzeniem nowej teorii sacrum na podstawie ujęcia semiotycznego i badania rytuałów⁸⁰. W swojej kompleksowej teorii traktował jednak ekologię jako strukturę nadrzędną w stosunku do wszystkich systemów, w tym także ludzkiego. W rezultacie ekologia jest tym punktem zaczepienia, który może dać początek nowej religii XXI wieku:

„Idea ekosystemu nie jest ani czystym odkryciem, ani czystą konstrukcją. Można śmiało stwierdzić, że tyleż przypomina idee religijne, co opisowe stwierdzenia współczesnej nauki. W istocie może, i często to robi, mediować między nimi, a zatem służy jako dobra podstawa rewitalizacji Logosu, którego cechą jest integracja, całość lub świętość. Jasno wyraża to Fragment 50 Herakli-ta, gdzie czytamy: „słuchając nie mnie, lecz Logosu, rozumny zgodzi się, że wszystkie rzeczy są jednym” (G. Kirk, 1954, s. 65)⁸¹.

Dzieci Eliadego - neokomparatystyka w antropologii religii

Wydanie przez Niniana Smarta tekstu zatytułowanego Poza Eliadego⁸² miało być znakiem zakończenia epoki dominacji paradygmatu morfologii sacrum w religioznawstwie. Jednym ze skutków jego opublikowania stało się skonsolidowanie rozproszonych po Ameryce wychowanków Eliadego (uczniowie z Chicago obsadzili 70% religioznawczych katedr USA) wokół - z jednej strony - obrony swego mentora⁸³, z dru-

⁷⁸    A. Hultkrantz,A Deftnition of shamanism, „Temenos” 1974, nr 9, s. 25-37.

⁷⁹    A. H u 11 k r a n t z, Religio-Ecological Approach, s. 233.

Zob. A. Szyjewski, Sacrum od działania do mowy; Roy Rappaport w środowisku rytualnym [w:] R.A. Rappaport, Rytuał i religia w dziejach ludzkości, Kraków 2007 [w druku].

⁸¹    R.A. Rappaport, Rytuał i religia..., op.cit., s. 465.

⁸²    N. Smart, Beyond Eliade; The Futurę ofTheory in Religion, „Numen” 1978, vol. 25, nr 2, s. 171-183.

⁸³    „Uważamy, że autentyczne odwoływanie się do Eliadego jako podstawy „wykroczenia poza” musi być oparte na dokładnym rozumieniu nie tylko jakości jego geniuszu, ale także ogromnego wkładu w religioznawstwo.