1531834791

Po lewej Eksperymentalny wybuch bomby

Po prawej Aloys Ohl-mann² Miserere meP, 1986

Utracona niewinność⁴

Stefan Amsterdamski

Idee pozytywistyczne dzisiaj

Przez długie lata naukę traktowano jako ucieleśnienie ludzkiej racjonalności, widziano w niej swoistą cechę naszej kultury, rozwój jej przedstawiano jako rezultat konsekwentnego stosowania racjonalnej metody badania. Prawdą jest, oczywiście, że filozofowie spierali się, na czym ta 5 racjonalna metoda polega lub polegać powinna [...], ale racjonalności nauki i jej rozwoju nikt nie kwestionował. Nawet romantycy, zwalczając racjonalizm jako intelektualną postawę wobec świata, widzieli w nauce główny jej bastion i fundament; kiedy zaś krytykowali naukę, to właśnie za jej „zimny racjonalizm”, za „odzieranie świata z jakości i wartości”, za 10 „zastępowanie ich liczbą i miarą”. „Czucie i wiara silniej mówi do mnie niż mędrca szkiełko i oko” - pisał romantyczny poeta. [...]

Jeśli jednak jeszcze sto lat temu uczeni mieli racje, by na tak ukierunkowaną krytykę pozostawać głuchymi i odpowiadać na nią wzruszeniem ramion, widzieć w niej tęsknotę za utraconym rajem, którego nigdy nie i5 było, czy też apoteozę „dobrego dzikusa”, niezepsutego cywilizacją, to dziś nie mogą już tego czynić z dobrą wiarą. Wiek XX odebrał im moralną pewność, że uprawiając naukę, świadczą ludzkości wyłącznie dobro, a tym samym podważył przekonanie, iż przestrzeganie reguł metodologicznych starcza za kodeks etyczny uczonego. „Fizycy dowiedzieli 20 się, co to jest grzech” - powiedział po swym procesie Robert Oppenheimer¹. W rezultacie uczeni przeżywają często konflikty moralne, od których nie tak dawno - przynajmniej subiektywnie - byli zupełnie wolni. Ich pozycja w świecie przestała być pod tym względem wyróżniona. Gorzki sceptycyzm co do obiektywnej ważności oraz co do moralnej war-25 tości wiedzy naukowej i przemian, które powoduje jej rozwój, stal się składnikiem klimatu intelektualnego dnia dzisiejszego. Rozmaite utopie społeczne mogą - mniej lub bardziej skutecznie - uniewrażliwiać sumienia ludzkie na te konflikty, ale ich samych zlikwidować nie są zdolne.

Dokument pochodzi ze strony www.gwo.pl

Czytanie ze zrozumieniem

1.    Scharakteryzuj dziewiętnastowieczne poglądy na temat związku racjonalizmu i nauki (w. 1-11).

2.    Sprawdź w encyklopedii, kim byt Robert Oppenheimer. Odpowiedz, co podważyło wiarę, że „przestrzeganie reguł metodologicznych starcza za kodeks etyczny uczonego" (w. 18-19).

Zadanie dla maturzysty

Znajdź przykłady nadużyć (zbrodni) dokonywanych w imię nauki. Napisz esej na temat odpowiedzialności współczesnego uczo-