1800320359

Filozoficzne umocowanie zasady „odpowiedzialności za ochronę”...

i, tym samym, racjonalności pokoju. Autor jednego z wielu w dziejach cywilizacji europejskiej tego rodzaju projektów, Immanuel Kant, stwierdza wręcz: „Stan pokoju między żyjącymi obok siebie ludami nie jest stanem naturalnym („status naturalis”), bo takim jest raczej stan wojny, choć równocześnie nie zawsze staje się wybuchem wrogości, jednak zawsze jest trwającym przez nią zagrożeniem. Przeto pokój musi zostać niejako „stworzony”¹⁶. Ów sztuczny i stwarzany stan pokoju jest postulatem rozumu, a tym samym obowiązkiem zarówno ludzi, jak i państw oświeconych, czyli cywilizowanych, bowiem (...) „rozum odrzuca wojnę jako... drogę do roszczenia sobie jakiegoś prawa, stan pokoju natomiast czyni bezpośrednim obowiązkiem... który nazwać by można przymierzem niosącym pokój („foedus pacificum”), który... szukałby zakończenia nie tylko jednej wojny, ale wszystkich wojen na zawsze”¹⁷. Obok tego rodzaju przeświadczenia i racjonalno-idealistycznego projektu pacyfistycznego europejska refleksja związana jest również z innym, a mianowicie takim, że wojna jest narzędziem i środkiem realizacji wymarzonego celu, który identyfikowany jest z pokojem, ładem i porządkiem. Niemniej wbrew temu przeświadczeniu było raczej tak, że w przeszłości i teraźniejszości bezpieczeństwo zapewniały wojny i pokoje, obrony granic i kultur narodowych, eksport i import, produkcje różnych dóbr i ich dystrybucje oraz wymiany handlowe, migracje i przesiedlenia itp. Dlatego można syntetycznie powtórzyć za Arystotelesem, że do głównych warunków bezpieczeństwa krajów nie tylko europejskich zaliczyć należy przede wszystkim: bogactwo, wojnę i pokój, ochronę granic, eksport i import oraz prawodawstwo. Wśród nich Arystoteles za najważniejsze uznał prawodawstwo, bowiem - jak napisał - „Na prawach przecież opiera się bezpieczeństwo i pomyślność państwa”¹⁸. Stąd też wąskie definiowanie bezpieczeństwa głoszące, że jest ono formą istnienia lub stanem rzeczy, albo formą zorganizowania życia społecznego opisującą relacje między jego podmiotami. Te formy lub stany najpełniej wyrażane są w Prawie, jego literze i duchu - prawie, które opisuje i określa zarówno dozwolone, jak i zabronione zachowania tych podmiotów. Przeto wąsko pojmowane bezpieczeństwo daje się więc redukować do prawa, jego tworzenia i doskonalenia, stosowania i przestrzegania. To wszystko zaś określa rodzaj zorganizowania życia społeczno-politycznego wyrażany w typie ustroju, który stanowi jednocześnie dane środowisko bezpieczeństwa. Identyfikacja tego środowiska z typami ustrojów pozwala na wskazanie analogicznych z nimi, a tradycyjnie wyróżnianych. Stąd daje się wskazać, z punktu widzenia tworzenia i doskonalenia prawa, środowisko bezpieczeństwa bardziej: despotyczno-hegemoniczne, arystokratyczno-oligarchiczne i demokratyczno-republikańskie. Można także wskazać przez analogie, z wyróżnianymi przez cybernetykę społeczną trzema podstawowymi systemami społecznymi,

¹⁶    I. Kant, O wiecznym pokoju. Zarys filozoficzny, przekł. F. Przybylak, Wyd. Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1995, s. 37.

¹⁷    Ibidem, s. 46-47.

¹⁸    Arystoteles, Retoryka. Retoryka dla Aleksandra. Poetyka, Wyd. Nauk. PWN, Warszawa 2004, s. 59.

17