1899518915

20

ADAM PASZEWSKI

wyrobienie umiejętności nadania pojęciu takiego znaczenia, jakie ₍w danej chwili jest korzystne. Nic łatwiejszego od takich igraszek słownych, skoro definicja pojęcia nie była ustalona.

Przeciwko tezom sofistów wystąpił Sokrates, który dążył do jednoznacznego określenia pojęć. Z kolei Platon obdarzył pojęcia

bytem nie tylko niezależnym od świata zmysłowego, ale uczynił

%

świat zmysłowy zależny od pojęć, idei, uczynił świat zmysłowy cieniem realnie istniejącego świata idei. Idee są extra rem. Arystoteles sprowadził idee in rem. Pojęcie w tym ujęciu, to umysłowe uchwycenie istoty rzeczy, tego, co jest w rzeczy, ale tak, że jest wspólne wszystkim rzeczom danego gatunku. Arystoteles wprowadzając pojęcia rodzaju i gatunku do biologii nie wyznaczył im określonej pozycji w systematyce organizmów. Dla udokumentowania powyższej tezy przytoczę dwa cytaty z Historia animalium: „Tak więc przechodzi przyroda powoli od istot nieoży wionych do ożywionych. Przy tej ciągłości nie jest wyraźne, do jakich istot dana forma należy, granice są zatarte. Rodzaj roślin jest najbliższy rodzajowi istot nieożywionych... Cały ten rodzaj [roślin] w porównaniu z innymi ciałami wydaje się posiadać duszę [życie], w porównaniu zaś ze zwierzętami wydaje się bezduszny [nieżywy]” (Ks. VIII, rozdz. 1, w. 24 i dalsze). Drugi cytat: „A mam na myśli rodzaj jak np. ptaki lub ryby, każdy z nich posiada różnicę rodzajową, a istnieją liczne gatunki ryb i ptaków” (Ks. I, rozdz. 1, w. 25).

W IV w. nie odczuwano jeszcze potrzeby ustalenia pozycji rodzaju i gatunku. Zagadnienie to nie było problemem naukowym. Czy w biologii Arystotelesa można mówić o zmienności jednostek systematycznych, które dzisiaj nazywamy gatunkami, czy można mówić o ewolucjonizmie?    '

Arystoteles i arystotelicy żywo interesowali się tak zadziwiającymi zjawiskami, jakimi są, z jednej strony, dziedziczenie cech, a z drugiej, odbieganie od typu rodzicielskiego, czyli zmienność. Arystoteles bez wahania przyjmował samorództwo, przejście od istot nieożywionych do ożywionych, przejście z jednego rodzaju w drugi. Przejście to pojmujemy obecnie jako ewolucję materii. Jeżeli dostatecznie szeroko ująć Arystotelesowskie pojęcia rodzaju i gatunku trudno oprzeć się pokusie ewolucyjnej interpretacji zmienności w biologii Stagiryty.

Mamy według niego trzy rodzaje istot żywych:

1.    Istoty obdarzone duszą wegetatywną (rośliny).

2.    Istoty obdarzone duszą czującą (zwierzęta).

3.    Istoty obdarzone duszą rozumną (człowiek).

W takim przypadku wszelkie przejścia w obrębie jednej duszy, szeroko pojętego rodzaju czy gatunku są jak najbardziej możliwe,