1941127232

210

MATERIAŁY

Całkowity brak w mieszkaniu jakiejkolwiek prasy nie jest przeszkody dla 2% ogółu rozmówców, którzy korzystają z możliwości lektury poza domem. Nie jest to więc powszechny, ale wręcz marginalny sposób poszerzenia kręgu odbiorców prasy i tym samym podwyższenia wskaźników czytelnictwa. Pozadomowa forma czytelnictwa prasy odgrywa natomiast znaczny rolę w „wywindowaniu” wskaźnika średniej liczby czytanych tytułów. Pisma wymieniane jako czytane, choć brak potw ierdzenia ich posiadania w domu, stanow ią blisko 2/5 (38,5%) zestawu lektury statystycznego (badanego) Polaka; w tej liczbie dominują tytuły wskazywane przez rozmówców dopiero w trzecim etapie badań — po przedstawieniu im listy najpopularniejszych gazet i czasopism. Tytuły przypomniane ty drogą powiększają średnią arytmetyczną o 1,32 tytułu, co w ogólnej przeciętnej liczbie czytanych (deklarowanych jako czytane) tytułów stanowi 1/4. Inaczej mówiąc, gdyby nie posłużono się pytaniem ze wspomaganiem, wówczas przeciętna liczba czytanych tytułów (posiadanych w domu, bądź też nie, ale wymienianych spontanicznie, a więc bardziej, jak można mniemać, wiarygodnych), spadłaby do 3,85 tytułu (z 5,17), co zbliża ją do wielkości otrzymywanych w poprzednich akcjach badawczych (bez stosowania wspomagania).

Wyłania się tu wiele szczegółowszych pytań, dotyczących efektów ubocznych zastosowanej metody, na które będzie można odpowiedzieć w oddzielnym opracowaniu metodologicznym. Warto na przykład poddać analizie nie tylko rolę listy tytułów (w III etapie), ale i skutki poprzedzenia pytania o czytelnictwo penetracją domowych zasobów gazet i czasopism (etap I). l aka inwentaryzacja jest sama w sobie aktem przypomnienia. Z jednej strony zachęca do chwalenia się przed ankieterem swoją aktywnością czytelniczą nawet (nieco?) na wyrost, a więc wówczas, gdy kontakt z tytułem jest okazjonalny czy przypadkowy, polegający na przeglądaniu od czasu do czasu pism czytanych przez innych domowników. Ujawnienie obecności pisma w domu, z drugiej strony, zniechęca bardziej „leniwych” rozmówców od zatajenia przed ankieterem czytania tego tytułu (zwłaszcza w przypadku pism traktowanych jako mniej ważne w zestaw ie lektury).

Sumując dotychczasowe obserwacje, zmiana metody badań na trójstopniową (w powyżej zdefiniowanym sensie) powoduje określone konsekwencje. Praktycznie nie zawyża, a może nawet urealnia (aktywizując tę część rozmówców, którzy w przypadku jedynie otwartego pytania o czytelnictwo zbyliby ankietera informacją, że nie czytają w ogóle, albo też czytają mniej tytułów niż w rzeczywistości) wskaźniki wielkości zbioru czytelników gazet i czasopism. Równocześnie, dzięki zastosowaniu pytania wspomaganego listą (na trzecim etapie badań) uzyskujemy znaczne podwyższenie (a zapewne i zawyżenie) wskaźnika przeciętnej liczby czytanych tytułów. Średnia ta rośnie szczególnie wyraźnie w kategoriach osób znanych od lat jako najaktywniejsze czytelniczo (wyedukowanych, z dużych miast, raczej młodych, lepiej sytuowanych materialnie), które tą drogą poprawiają niejako swój obraz w oczach ankieterów, popisując się bardziej —jak mniemamy — znajomością rynku niż realnym, a zwłaszcza regularnym kontaktem.

Co się zmieniło w modelu czytelnictwa 1997-1999?

Najbardziej uderzającą zmianą jest spadek liczby nieczytelników prasy z 14,5% (1997) do 10,0% w dwa lata później. Oznacza to bowiem powrót do stanu sprzed lat dziesięciu, a więc do końca lat osiemdziesiątych. Inaczej mówiąc, po dekadzie burzliwych zmian w czytelnictwie, obfitującej w drastyczne załamania (momentami nawet podwojenie liczby nieczytelników) i charakterystyczne falowanie wskaźników, świadczących na przemian o stosunkowo krótkich chwilach ożywienia i następującej niebawem stagnacji czytelnictwa prasy, zarysował się, choć nie wiadomo jak trwale, trend o wymow ie optymistycznej.

W ostatnich dwóch latach poszerzył się wyraźnie krąg osób deklarujących kontakt czytelniczy zarówno z prasą codzienną (przyrost o 8,9%, tj. do poziomu 70,1%), jak i czasopismami (wzrost do poziomu 83,6%, tj. o 7,7%). W przypadku gazet jest to powrót do stanu z roku 1993, ostatniego, w którym prasa codzienna miała więcej odbiorców niż czasopisma (choć wcześniej, do roku 1989 do jej lektury przyznawało się aż 78% bada-