2181686949

JANUSZ MARIAŃSKI

Religijność

ludowa

1. Co to jest religijność ludowa?

Mówiąc o religijności ludowej mamy na myśli pewien typ religijności wielorako uwarunkowanej -ekonomicznie, społecznic, kulturowo i politycznie, faktycznie funkcjonującej w konkretnych środowiskach społecznych. W socjologii określa się ją najczęściej jako religijność ludu, a więc religijność codzienną szerszych mas, które należą do wspólnoty religijnej. Elementami tej religijności są: a) pobożność ludowa, a więc praktyki religijne i zwyczajowe formy pobożności (np. kult świętych, pielgrzymki); b) religijne wyobrażenia i poglądy; c) zachowanie moralne¹. Z religijnością ludową ściśle jest związana kultura ludowa. Właśnie ze względu na długotrwale procesy inkulturacji religijność ludowa nic zawsze w pełni pokrywa się z religijnością instytucjonalną (kościelną), niekiedy od niej odbiega. Tworzy się w wielu krajach w sposób żywy i spontaniczny oraz wyraża się w pewnych tradycjach i w języku, w różnych nabożeństwach, pielgrzymkach do sanktuariów, w sztuce i mądrości chrześcijańskiej itp.

Religijność ludowa jest to pewna forma kultury społecznej, zwłaszcza kultury ludowej. Mieszając się często z licznymi elementami folkloru, a nawet zabobonu, nic cieszyła się w przeszłości przychylnością socjologów, zwłaszcza w Europie Zachodniej. Dzisiaj wszędzie powoli odkrywa się ją. Od końca lal siedemdziesiątych powraca umiar w dyskusjach nad tą formą religijności, pisze się o niej mniej krytycznie i często pozytywnie. Religijność ludowa przejawia się w bogactwie kul tuty i praktyk religijnych oraz we wszechstronnym powiązaniu religii z życiem codziennym ludności wiejskiej. Nic można jej sprowadzić do czysto zewnętrznych form i kształtów. Mimo gwałtownych przemian społecznych nie tylko nic znikła, ale utrzymuje się i jest w stanic dostarczyć wielu ludziom sensu i być pomocą w budowaniu tożsamości osobowej.

Wszelkie uproszczenia w badaniu religijności ludowej i niedocenianie jej roli w życiu pojedynczych ludzi i społeczeństw pociąga za sobą negatywne konsekwencje. Religia w środowiskach wiejskich wtapia się w całość kultury, wzbogacają i przenika, a przez to wzmacnia więź społeczną określonych społeczności, jako zrośnięta z życiem codziennym i potrzebami ludności wiejskiej staje się nieodzowną częścią lego systemu kulturowego. Brak wartości religijnych w wiejskim systemie kulturowym uczyniłby go uboższym, a nawet mógłby prowadzić do pojawienia się różnych namiastek religijności lub jej wynaturzeń.

W adhortacji apostolskiej z 1975 r. o ewangelizacji w święcie współczesnym Paweł VI podkreślił, żc religijność ludowa 'jeśli jest należnie kierowana, zwłaszcza przez odpowiedni sposób ewangelizowania, to wtedy obfituje też w wiele dobrego. Bo nosi w sobie jakiś głód Boga,jaki jedynie ludzie prości i ubodzy duchem mogą odczuwać; udziela ludziom mocy do poświęcania się i ofiarności aż do heroizmu, gdy chodzi o wyzwanie wiary. Daje wyostrzony zmysł pojmowania niewymownych przymiotów Boga: ojcostwa, opatrzności, obecności stałej i dobroczynnej miłości. Rodzi w człowieku takie sprawności, jakie gdzie indziej rzadko w takim stopniu można spotkać: cierpliwość, świadomość niesienia krzyża w codziennym życiu, wyrzeczenia się, życzliwość dla innych, szacunek. Ze względu na te przymioty zwiemy ją raczej ludową pobożnością albo religią ludu, aniżeli religijnością*' (nr 48)².

Przechodząc do opisu religijności ludowej w środowisku wiejskim będę odwoływał się do refleksji wynikających z socjologicznego opisu i badań empirycznych. Będą to badania socjologiczne odnoszące się przede wszystkim do praktyk religijnych, te bowiem w kulturze wiejskiej przenikają do różnych dziedzin życia społecznego, splatają się z codziennym etosem rodziny. Są obecne w obyczajach i zwyczajach nawet wówczas, gdy załamuje się ich tradycyjny wzorzec. Praktyki religijne spełniane przez rodzinę i w rodzinie charakteryzują się w społeczeństwie polskim znaczną stabilnością. Przywiązanie do tych praktyk, wynikające z podłoża religijnego, nie zawsze pociąga za sobą osobowe zaangażowanie się wobec Kościoła i nic zawsze wywiera wyraźne konsekwencje dla życia religijnego rodziny.

2. Praktyki i zwyczaje religijne

W rodzinie są przestrzegane różnorodne praktyki i zwyczaje. Jedne z nich mają bardziej religijny charakter, inne charakter mieszany (rcligijno-świecki), jeszcze inny charakter św-iecki. W warunkach przemian społeczno-kulturowych praktyki i zwyczaje religijne ulegają społecznej redefinicji. Wyraźnym przekształceniom ulegają zwyczaje i obrzędy ludowe pośrednio związane z rytuałami religijnymi. Jedne z nich są jeszcze podtrzymywane, inne kultywowane, jeszcze inne ulegają zapomnieniu. Zanikają szczególnie szybko zwyczaje doroczne nacechowane regionalizmem i folklorem oraz zabiegami magicznymi i wróżbiarskimi. Wzrasta krytycyzm ludności wiejskiej wol>ec zwyczajów i praktyk zabobonnych.

16