223427910

PIOTR STACHIEWICZ

stworzył dostateczne podstawy do wydania rozkazu jego przeprowadzenia przez kierownictwo krajowe.

Proces podejmowania decyzji dotyczącej wybuchu powstania w Warszawie Ciechanowski dzieli na dwie fazy: decyzję wstępną, która zapadła w okresie 21—25 lipca 1944 r., oraz decyzję ostateczną, przyjętą 31 lipca 1944 r. w godzinach przedwieczornych. Faktycznie decyzja tzw. „wstępna” dotyczy samego faktu powstania, decyzja tzw. „ostateczna” wyboru momentu jego wybuchu.

Autor książki bardzo szczegółowo rozważa udział w decyzji wywołania powstania szeregu członków Komendy Głównej AK, przeprowadzając na gruncie już grubo powojennych, choć może jedynych relacji, porównania, kto był za a kto przeciw; kto, co i kiedy powiedział. Z uwagi na to, iż wielu ludzi z tego grona nie żyje i nie żyło już w czasie relacji składanych przez niektórych żyjących, zgromadzony materiał ten stanowi raczej personalną ciekawostkę niż zasadnicze źródło poznania pochodzenia decyzji.¹² Tym bardziej, że rozkaz powstania wydany został niewątpliwie przez Komendanta Głównego AK jednoosobowo i że podstawą jego była nawarstwiająca się sytuacja i rozważania dotyczące jej perspektywy, w nikłym zaś stopniu takie czy inne rady i stanowiska, które na ostatecznej decyzji mało musiały ważyć.

Ciechanowski wykazuje ewolucję, jaka nastąpiła w poglądach Komendanta Głównego AK w lecie 1944 r. O ile w marcu stał on na stanowisku wyłączenia stolicy z planu „Burza”, by uniknąć zniszczeń i zaoszczędzić cierpień ludności cywilnej, i stanowisko to reprezentował do połowy lipca, o tyle już 21 lipca sądził, że Warszawa powinna być oswobodzona od Niemców polskim wysiłkiem na krótko przed spodziewanym wejściem Armii Czerwonej do Stolicy.

Wypadki — pisze dalej Ciechanowski — które doprowadziły do tej nowej ważnej decyzji, są trudne do rozszyfrowania i pełne różnych niedomówień, mimo że — jak stwierdza gen. „Bór”-Komorowski w ostatnim udzielonym przed śmiercią wywiadzie — za podjęciem akcji mającej na celu opanowanie Warszawy przed wkroczeniem do niej wojsk radzieckich przemawiały względy natury wojskowej, politycznej i ideologicznej. Istotnie: z tego, co mówi gen. „Bór”-Komo-rowski w trzech kolejnych wydaniach Armii Podziemnej, w wielu innych wypowiedziach oraz w ostatnim wywiadzie, w czasie którego udzielał wyjaśnień przy prof. Zawodnym (opublikowanym przez Cie-

¹¹ Pamiętać również należy o tym, że relacje żyjących, nawet o znanych im audialnie, czy wizualnie, faktach są na ogół składane przez pryzmat ich dzisiejszych pozycji i stąd należy bardzo skrupulatnie je weryfikować, a jako argumentów używać tylko w ostateczności i w układzie krzyżowo — potwierdzal-nym.

1094