2043229441

i

2 Wilno Kościół św. Anny (Rys. M. Reiss, 1985, wg J Sas-Zubrzycki, „Skarby architektury w Polsce", t. II, tabl. 172)

krywczość krakowskiego profesora polegała przede wszystkim na zerwaniu z najmocniej bodaj zakorzenionym mitem dojrzałego historyzmu w polskiej architekturze sakralnej. Chodzi o fenomen tzw. stylu wiślano-bałtyckiego, a począwszy od programowej wypowiedzi Franciszka Martynowskie-go w 1881 r., kościół św. Anny stanowił najdoskonalszą egzcmp-lifikację owego nurtu⁷.

Sygnalizując ogromną popularność tej świątyni wśród twórców budownictwa kościelnego w Królestwie Polskim, trzeba przynajmniej napomknąć, iż ponad wszelką wątpliwość przewodził im Józef Dziekoński. Od początku obecnego stulecia był on czynny również przy restauracji wileńskiego kościoła. W 1900 r. opracował projekt wstępny, niezbędny do uzyskania pozwolenia na rozpoczęcie robót, a w 1902 r. przedstawił szczegółową dokumentację architektoniczną. Rysunki „artystyczno-archeo-logiczne" konsultował ze Sławomirem Odrzywolskim, świeżo o-promienionym sławą restauratora katedry wawelskiej. Z Krakowa przybyli również Wyspiański i Tomkowicz, po których spodziewano się zaprojektowania wystroju wewnętrznego.

Zabiegi w Wilnie rozciągnęły się na lata 1902-1910. Nie wiedzieć czemu, Drema uważa je za „pierwsze prace konserwatorskie, oparte na zasadach naukowych”. Następnie z całym przekonaniem opowiada się za przyjętą metodą — którą dałoby się wywieść z doktryny Viollet-Ie-Duca — żeby zaraz potem wyliczyć długą listę pretensji pod adresem Dziekońskiego. Naczelny zarzut dotyczy oczywiście przeoczenia „odrębności gotyki litewskiej”. Natomiast konstatacja, iż w „zrozumieniu konserwatora specyfika gotyku nie szła dalej szablonu neogotyku, który on stosował

3 Wilno Kościół św. Anny, wnętrze (fot. A Kossecki 1992)

w nowo budowanych kościołach”, uzmysławia, jak łatwo jest zabrnąć na manowce, przykładając do estetyki historyzmu współczesne kryteria wartościowania. Jako punkt wyjścia do ferowania ocen o wiele bardziej na miejscu byłoby sięgnięcie po Wskazania konserwatorskie, które Dziekoński wydał w 1909 r., uwzględniając w nich m.in. swe doświadczenia wileńskie⁸.

Pomijając specyficzną nadinterpretację niektórych wątków, monografia Dremy jest cennym studium, obrazującym dzieje kościoła św. Anny. Dodatkowym walorem pracy jest prawie kompletny zestaw materiałów ikonograficznych. Szkoda tylko, że zabrakło planu sytuacyjnego z książki Jagera⁹. Byłoby to doskonałe dopełnienie zamieszczonej ryciny z kolekcji Furstenhofa, przedstawiającej wcześniejszy o dw^ra stulecia fragment planu Wilna.

i

i

i

A ndrzej Majdowski

wie t źródła ich znamion charakterystycznych. ..Sprawozdania Komisji Historii Sztuki**, t. 7, 1907, s. 36n.

7. F.K Martynowski, O stylu wiślano-bal-tyckim. ..Wiek". 1881. nr 52. s. In 8 „Przegląd Techniczny", 1909, s 235 n

9 W. Jager, Die St. Annenkirche Wilno 1918. '

202