2251772477

Rys. 2. Fotografia II Sputnika wykonana przystosowaną kamerą fotogrametryczną. Czas poszczególnych ekspozycji 0.5 sek. Dłuższe przerwy służą do zaznaczenia numeru sekundy

• r*

I

fiksować moment i punkt jego przejścia przez którąś z kresek krzyża, a jednocześnie musi zanotować układ gwiazd, jaki był widoczny przez lunetkę. Następnie za pomocą takiego samego diagramu wykreślonego na kalce wyszukuje się na mapie nieba miejsce, na które wycelowana była lunetka i znajduje się współrzędne, deklinację i rektascenzję punktu, w którym satelita był obserwowany. Ten tok obserwacji nie jest jedynym możliwym i różni obserwatorzy wprowadzają tu różne niewielkie zmiany. Na stacjach posiadających kilka lunetek stosowany bywa sposób tak zwanej bariery optycznej, który polega na takim ustawieniu lunet, aby ich pola widzenia znajdowały się w jednej płaszczyźnie wertykalnej i zachodziły na siebie. Przelatujący satelita zostanie wówczas na pewno zaobserwowany przez dwóch lub trzech obserwatorów.

Podobnie jak w metodzie fotograficznej, dokładność obserwacji zależy przede wszystkim od dokładności określenia czasu. Najdokładniej jest notować moment przejścia satelity za pomocą klucza i chronografu, można również posługiwać się stoperem ręcznym, a w braku powyższych — metodą oka i ucha. Najwyższa dokładność obserwacji wizualnej jest rzędu 0^S,1 i 0°,1.

Niektóre stacje używają zamiast lunetek AT-1 teodolitów o dużym polu widzenia i zamiast współrzędnych równikowych a i 5 odczytuje się z kół azymut i wysokość. Dokładność tego sposobu jest tego samego rzędu co poprzedniego.

Odpowiednio do rodzajów metod zorganizowana jest służba obserwacyjna. Dzieli się ona na radiową, fotograficzną i wizualną. W ZSRR całością prac obserwacyjnych kieruje centralny ośrodek pod nazwą „KOSMOS” z siedzibą w Moskwie. W centrum tym obliczane są efemerydy, które następnie podawane są poszczególnym stacjom, te zaś przekazują do „KOSMOSU” wyniki swoich obserwacji.

Rys. 3. Zdjęcie przedstawia kamerę Super-Schmidt Telescope jednej ze stacji PHOTOTRACK (przedruk Sky and Telescop)

Na terenie ZSRR pracują 72 stacje obserwacyjne, z czeg około ‘/a wykonuje również obserwacje fotograficzne. S one zlokalizowane przeważnie przy obserwatoriach astro nomicznych lub pokrewnych placówkach naukowych. Poz tym „KOSMOS” otrzymuje dane obserwacyjne od więce niż stu stacji zagranicznych, nie licząc wielu obserwacj nie zorganizowanych miłośników astronomii.

Typowa stacja obserwacyjna składa się z zespołu 15—3 obserwatorów. Zwykle kilku z nich tworzy barierę, a reszt stosuje tak zwaną metodę polowania, co zgodnie z nazw polega na indywidualnym poszukiwaniu przelatująceg sputnika. Wyposażenie stacji składa się z wymienionyc wyżej lunetek AT-1, radioodbiornika chronometru, chrono grafu, ewentualnie stoperów.

Obserwacje fotograficzne robione są przeważnie za po mocą dostosowanych do tego celu kamer fotogrametrycz nych. Istotną częścią takiej kamery jest migawka połą czona z chronografem, dzięki której ślad drogi sputnik na kliszy jest przerywany (patrz ilustracja). Dokładnoś wyników otrzymanych taką aparaturą jest rzędu 0^S,01 okre ślenia w czasie i 1' określenia w położeniu.

W Stanach Zjednoczonych obserwacje wizualne wykony

Rys. 4. Elementy orbity sztucznego satelity Ziemi:

S — satelita, J^ — węzeł wstępujący, y' — węzeł zstępujący.

v — punkt wiosenny. Gr — południk Greenwich. Hp — wysokość w pe-rlgeum, H .j — wysokość w apogeum, a J,— rektascenzja węzła

wstępującego J ₀ — długość geograficzna w momencie przejścia satelity przez równik, w — odległość perigeum. u — kąt w płaszczyźnie orbity od płaszczyzny równika do promienia wodzącego,

ł — nachylenie orbity

wane sa przez zespoły pod nazwą „MOONWATH”, których skład, wyposażenie i system obserwacji są bardzo zbliżone do radzieckich. Do obserwacji radiowych została stworzona tam specjalna służba pod nazwą „MINITRACK”, która posiada swoje stacje obserwacyjne również poza granicami USA.

Obserwacjami fotograficznymi zajmuje się 12 stacji „PHOTOTRACK”, rozmieszczonych na całej kuli ziemskiej, wyoosażonych w potężne kamery, tak zwane Spuer-Schmidt Teleskop, mogących fotografować obiekty do 6 wielkości gwiazdowej (odpowiada to jasności błyszczącej odbitym światłem słonecznym kuli o średnicy 0,5 m oglądanej z odległości 2500 km).

Centrum obliczeniowe, odpowiednik radzieckiego „KOSMOSU” znajduje się przy Smithsonian Astrophisical Obser-vatory.

W Polsce pracuje również kilka stacji obserwacyjnych, w tym stacja w Zegrzu koło Warszawy cieszy się opinią jednej z najlepszych w skali międzynarodowej.

Prowadzą również obserwacje poszczególne obserwatoria astronomiczne. Polska służba obserwacji sztucznych satelitów pracuje w ścisłym porozumieniu ze służbą radziecką. Stacje nasze otrzymują z „KOSMOSU” efemerydy do obser-

329