2251773430

PRÓBA REKONSTRUKCJI NATURALNYCH WARUNKÓW 267

trawiastą i krzewami⁵⁷. Ostatnia z zajmujących nas form suchych dolin — wądół, występuje wyłącznie w obszarach łąkowych. Jest podobny do parowu. W odróżnieniu od niego posiada jednak podmokłe dno oraz strome zbocza.

Znajomość opisanych wyżej elementów krajobrazu jest dla nas o tyle ważna, że w przeważającej części są one młodsze od stanowisk założonych w neolicie. W związku z tym rekonstruując krajobraz naturalny, w którym rozwijało się osadnictwo z tej epoki, można te formy pominąć. Z drugiej strony położenie osady neolitycznej w sąsiedztwie parowu, wąwozu czy też rozłogu, może — teoretycznie rzecz biorąc — określać terminus post ąuem uwolnienia procesów prowadzących do jego powstania.

W krajobrazie obszarów lessowych występuje jeszcze szereg innych form morfologii terenu, które nie istniały w okresie neolitu. Przestrzennie rzecz biorąc, nie posiadają one jednak większego znaczenia i związane są na ogół z daleko posuniętą dewastacją krajobrazu. Są to rozmaite formy zjawisk suffozyjnych, złaziska, zerwy ziemne i darniowe, osuwiska skalne, strumienie błotne itp.⁵⁸ Wszystkie one uwarunkowane są brakiem pokrywy roślinnej. W ich wypadku zasadniczym czynnikiem morfogenetycznym jest więc działalność człowieka.

Współczesny kształt i nachylenie stoków wszystkich wzniesień obszaru lessowego są wynikiem długotrwałego oddziaływania zewnętrznych sił modelujących. Różnorodne, rozmaicie uwarunkowane procesy denudacyjne powodują erozję, znoszenie materiału i jego akumulację u podstawy stoków⁵⁹. Szczególną rolę odgrywają w tym zakresie ruchy masowe i spłukiwanie. Stopień degradacji zboczy uzależniony jest od szeregu czynników, szczególnie zaś takich jak ekspozycja, stromizna oraz stopień pokrycia roślinnego. W warunkach klimatu umiarkowanego najmocniej niszczone bywają stoki wschodnie i południowe. Są one w związku z tym łagodniej nachylone niż północne i wschodnie. Nasilenie spłukiwania, spełzywania i innych procesów powodujących znoszenie i akumulację zerodowanego materiału zależne jest również w sposób oczywisty od nachylenia zbocza. Bez wątpienia najistotniejszym z czynników warunkujących procesy degradacji stoków jest stopień pokrycia roślinnego. Obszary nie porośnięte podlegają degradacji znacznie szybciej i w większym stopniu niż na przykład zalesione⁶⁰. Nasilenie tych procesów miało miejsce od momentu zniszczenia przez człowieka naturalnej pokrywy roślinnej na zboczach. Wprowadzenie wyspecjalizowanych metod rolniczej obróbki gleby i ich wieloletnie stosowanie doprowadziło na obszarach lessowych do daleko posuniętej erozji powierzchniowej.

Tendencje rozwojowe rzeźby badanego obszaru wyrażają się dziś dążnością do zagęszczenia sieci dolin odwadnianych periodycznie i epizodycznie⁶¹. Wskutek wzmożonej działalności wód okresowych w przyszłości może dojść do zupełnego zaniku pokrywy lessowej, otulającej zbocza dolin. Podobnie silne i katastrofalne w skutkach są zjawiska erozji gleb, które na obszarach lessowych przebiegają szczególnie intensywnie.

członkowane, występują wyłącznie wąwozy. W pobliżu dolin głównych rzek (bazy erozyjne) przeważają natomiast parowy. Klimaszewski, op. cit., s. 204.

⁵⁷    K1 i m a s z e w s k i, op. cit., s. 204.

⁵⁸    Por. przypis 54.

⁵⁹    Charakterystykę tych zjawisk zob. w pracy Klimaszewskiego, Geomorfologia ogólna, s. 114—169.

⁶⁰    J. Borowiec, Wpływ wylesienia i użytkowania rolniczego na morfologię i właściwości czarnoziemu w terenie urzeźbionym, „Annales UMCS”, sectio E, t. 21: 1966, s. 81—99, ryc. 2, 3.

⁶¹    Gilewska, Rozwój geomorfologiczny..., s. 55.