242073704

17

POEZJA POLSKA XX WIEKU

ścigany przez łowców grzechów młodości (cudzej) jak przez erynie — w nieskończoność²³. Stan idealny, do jakiego się tutaj dąży, byłby taki, iż na każdego się „coś znalazło” i każdego z uprawiających twórczość poetycką obywateli PRL postawiło się w stan podejrzenia (podążając tą drogą Zdzisław Łapiński pacyfistyczne wiersze Zbigniewa Herberta usiłował włożyć — moim zdaniem: niefortunnie — do socrealistycznego mauzoleum).²⁴

Opisywany nurt ma swe źródła w czasach wyprzedzających przełom ustrojowy. Ale nie jest nurtem anachronicznym. Hańba domowa wcale nie należy do minionego etapu, ma i dziś swe przedłużenia dziennikarskie: czasopisma najnowsze — walczące o rozgłos — polują na sensacje podobnego typu, ogłaszając zwierzenia poetów — Krzysztofa Gąsiorowskiego, Andrzeja K. Waśkiewicza — już nie stalinistów, lecz literatów „reżimowych” z „neozlepu”.²⁵

Rezultaty badań rewizyjnych okazują się paradoksalne. Oto pod hasłami dekomunizacji trwa pracowita rekomunizacja obrazu literatury polskiej (niemal już całego) XX wieku! To jeden z wielu przypadków nieoczekiwanej zmiany miejsc poezji...

Lecz skoro zaczął się ruch ten, musi się spełnić do końca, dojść do przesady, która decyduje o jego impecie: w końcu stanie się przedmiotem spokojnej, rzetelnej analizy naukowej. Może mieć wartość eksperymentu badawczego, jeżeli pozwoli odpowiedzieć na pytanie, jak by mogła wyglądać historia polskiej poezji krajowej, gdyby napisać ją jako historię presocrealizmu, socrealizmu oraz postsocrealizmu (lub: socrealizmu-bis).

Zarazem pora zapytać, jak możliwa byłaby historia poezji lat 1949-1955, którą wypełniałyby dzieła i style niepogodzone z doktryną Żda-nowa. Ilu wartościom poetyckim w czasie stalinowskiego terroru udało się przetrwać w „szarej strefie”, oszukać nadzorców — płacąc za to cenę (moralnie i artystycznie) najniższą? Nawet system tak uszczelniony, jak socrealizm, miał swoje luki i miejsca przecieków. Można — idąc śladami Adama Michnika jako autora Dziejów honoru w Polsce — zobaczyć niesocrealizm w licznych (z tamtego okresu) utworach Przybosia, Różewicza, Herberta, w przekładach, w towa-

²³    Np. Szymański o Tadeuszu Nowaku, tamże, s. 68-89.

²⁴    Z. Łapiński Jak współżyć z socrealizmem. Szkice nic na temat, Londyn 1988.

²⁵    W czasopiśmie „Nowy Nurt” w 1994 r.