2705150463

68 Małgorzata Kot

Wszystkie późniejsze konstytucje i kodeksy burżuazyjne powielały ogólne jej założenia, jednakże szczegółowe rozwiązania zawierały szereg ograniczeń odnoszących się głównie do kobiet. Usankcjonowano upośledzenie ich w małżeństwie oraz stosunkach rodzinnych. Nierównoprawność pozycji wynikała z przyznania mężczyźnie roli głowy rodziny. Na gruncie francuskim była to władza mężowska ingerująca w całe życie żony. Kodeks Napoleona wyraźnie stwierdzał, że mężatka jest wieczyście małoletnia, a więc niezdolna do podejmowania jakichkolwiek czynności prawnych bez zgody czy upoważnienia męża. Podobnie upośledzona była jej władza rodzicielska, gdyż prawo znało tylko władzę ojcowską nad dziećmi. XIX wieczne ustawodawstwa zakazywały kobietom występowania w charakterze świadków przy sporządzaniu testamentów, aktów notarialnych i podobnych czynności urzędowych.

22 lipca 1807 r. Napoleon Bonaparte nadał Księstwu Warszawskiemu Konstytucję¹³, której artykuł czwarty zawierał następujące stwierdzenie: Znosi się niewolę, wszyscy obywatele są równi wobec prawa, stan osób zostaje pod opieką trybunałów. W tym też roku wprowadzono na ziemie polskie najlepsze prawo cywilne, tj. francuski kodeks cywilny z 1804 r.¹⁴ Była to wzorcowa kodyfikacja epoki wczesnego kapitalizmu, perfekcyjna pod względem stylistyki, treści, precyzji sformułowań, nawiązująca do kodyfikacji justyniańskiej¹⁵. Księga pierwsza drobiazgowo regulowała prawo małżeńskie. Zasadą była pełna laicyzacja małżeństwa, co stanowiło przyczynę licznych protestów. Miejscem właściwym do jego zawarcia był urząd stanu cywilnego, a jurysdykcja w tych sprawach należała do sądu cywilnego. Usankcjonowano w ten sposób rozwody. Proboszczowie stali się jednocześnie urzędnikami stanu cywilnego¹⁶.

Kodeks Cywilny Królestwa Polskiego z 1825 r. wprowadził częściową delaicyzację małżeństw¹⁷. Właściwymi w sprawach małżeńskich pozostały sądy cywilne, ale stosowały one prawo wyznaniowe. Powstała instytucja obrońcy węzła małżeńskiego, który był znawcą prawa wyznaniowego i na nim spoczywał obowiązek utrzymania nierozerwalności małżeństwa. Ukaz carski z 1836 r. wprowadził całkowitą sekularyzację

^# 18

małżeństw. Powstały sądy duchowne dla czterech podstawowych wyznań . Szczególnie uprzywilejowane było prawosławie. Jeżeli jedno z małżonków było prawosławne, to rozwód następował przed sądem prawosławnym, niezależnie od tego w jakim wyznaniu zostało ono zawarte, a dzieci z takiego związku musiały być wychowywane w tej wierze. Inna była sytuacja w przypadku pozostałych małżeństw mieszanych. Obowiązywała zasada, że córki idą za matką, a synowie za ojcem.

W 1918 r. Polska odzyskała niepodległość. Od razu też przystąpiono do prac unifikujących nasz system prawny¹⁹. W sferze prawa cywilnego obowiązywało jednocze-

¹³    Nadana została w Dreźnie i tylko częściowo uwzględniła polską tradycję.

¹⁴    Od 1807 roku zaczęto nazywać go Kodeksem Napoleona.

¹⁵    Składała się z trzech ksiąg: I) o osobach, II) o rzeczach i różnych rodzajach własności, III) o różnych sposobach nabycia własności - u Justyniana: I) personae_t II) res, III) acłiones

¹⁶    Pierwszy (i ostatni) urząd stanu cywilnego powstał w Warszawie. Zawarto w nim jedynie trzy lub cztery małżeństwa.

¹⁷    Małżeństwa ponownie zawierano w kościołach.

I 9

Właściwym do rozwiązania małżeństwa był sąd duchowny tego wyznania, w którym zostało ono zawarte.

⁵⁹ 3 czerwca 1919 powołano komisję kodyfikacyjną. W; dwudziestoleciu międzywojennym nie udało się skodyfikować prawa małżeńskiego.