page0309

PIERWIASTKI NIEZLICZONE. 303

stoteles, który lubit wszystkie fakta i teorye podciągać pod pewne ogólne pojęcia, obmyślił także dla teoryi Anaxagorasa wyraz nowy, przezwawszy jego pierwiastki Ta    ; późniejsi zro

bili z tego óp.stcpipetat, co przyjął Lukrecy¹}. Ale wyraz ten nie udał się Arystotelesowi, bo znaczy rzecz składającą się z podobnych części, gdy przeciwnie Anaxagoras twierdził, że złoto n. p. zawiera nietylko części złote, lecz wszystkie inne, niezliczone pierwiastki, choć w niesłychanie małych ilościach. Pomimo że nowsi dziejopisarze starali się wytłumaczyć wyraz i dowieść nawet, że Arystoteles trafnie go utworzył, pozostanie prawdą, że nie oddaje ściśle tego, co twierdził Anaxagoras ²). Skoro jednak ostatecznie się przyjął, należy go zachować, choćby przez szacunek dla poważnego wieku, liczy bowiem przeszło 2200 lat; nam zaś fakt ogólny wystarcza, że niezliczone przyjmował Anaxagoras pierwiastki, tak współistniejące, że w każdym obecne są wszystkie inne. Już w starożytności spotkała się teorya ta z niejedną ostrą krytyką, n. p. Lukrecyusza, któiy ten podnosi zarzut, że gdyby wszystko było we wszystkiem, musielibyśmy, łamiąc kawałek drzewa widzieć ogień, popiół i dym; kamień uderzony o kamień, sączyłby krew, zadraśnięta roślina wypuszczałaby słodkie mleko i t. d.³). Ta polemika jest dosyć powierzchowną, a mógł Anaxagoras odpowiedzieć, że cząstek owych najmniejszych nie widzimy, bo są nie-

') De rer. fiat. I. 834: rerum homoeomeria.

») Cbe rweg n. p. powiada, że ófioiofitęię u Arystot. oznacza każda rzecz, złożona z podobnych części, jak: kość, krew, mięso, złoto i t. d.; przeciwnie rzecz, złożona z części niepodobnych, n. p. ciało zwierzęce, nazywa się dyofiotoutfite. Na pytanie zaś, jak óftotojieyi^ może oznaczyć najmniejsze molekule Anaxagorasa, odpowiada, że nie chciał Arystot wyrazić podobieństwa części do siebie, lecz układ całości z podobnych części; ponieważ zaś każda część może być uważana za całość osobną, będzie ona tak samo, jak całość, do którćj należy, składała się z części podobnych Tak samo tłumaczą wyraz ten Zeller, Brandis i t. d.; ale właściwie nic nie tłumaczą, bo długa ich argumentacya wychodzi ostatecznie na to, że Arysl. aj nazywał ofjuioutfjię rzecz, złożoną z podobnych części (n. p. krew); bi nazywał Ta 6fiotoiU(j>j części do siebie podobne (n. p. krople krwi). Nie ulega wątpliwości, że w obu znaczeniach wyraz u Aryst. się znajduje, (n. p. Metaph. I. 3; de coelo III. 3; de gener. et corrupt. I. 1), nie oddaje jednak myśli Anaxagorasa. Ten bowiem nie twierdził, że złoto składa się z podobnych części, lecz właściwie z niepodobnych, skoro w każdćj cząsteczce znajdują się odrobiny wszystkich innych pierwiastków. Wyraził to zaś tak: tv navxi navzó'e ,uoi(ja tvtesli (fragm. 5).

ⁿ) De rer. nat. I. 830 i nast.

http://rcin.org.pl