2705150461

66 Małgorzata Kot

żał sią zwrot wyprawy (pościel, rzeczy osobiste oraz sprzęt gospodarstwa domowego) i wszystkiego co nabyto we wspólnym gospodarstwie ze sprzedaży lnu i niektórych zbóż, przędza, wóz, para koni. Mogła dowolnie rozporządzać posagiem, wianem oraz dobrami odziedziczonymi. Na równi z synami korzystała z majątku męża aż do swojej śmierci lub ponownego zamążpójścia. Posiadała prawo opieki nad swoimi nieletnimi dziećmi. W razie śmierci lub ponownego wyjścia za mąż, tutela przechodziła na najbliższych krewnych, a jej wyprawę i posag dostawały dzieci. Jeżeli była bezdzietna dobra te wracały do jej rodziny.

W monarchii stanowej¹ zdolność do czynności prawnych² kobiety uzależniona była od tego czy posiadała własny majątek. Mogła wtedy samodzielnie występować przed sądami. W Statucie³ Kazimierz Wielki wyłączył córki z dziedziczenia dóbr ojczystych. W wieku XV na Mazowszu córki dziedziczyły je z braku braci lub synów. Dobra macierzyste zaś dziedziczone były na równi z braćmi. Jeżeli zostały przez nie objęte, to nie mogły być ani zbyte ani obciążone.

W małżeństwie obowiązywała monogamia⁴. Do zawarcia małżeństwa niezbędna była zgoda rodziców bądź opiekunów. Jeżeli wyszła za mąż bez niej, traciła posag. Statut warcki (1423) zezwalał sierocie, która ukończyła 18 lat, na zwrócenia się o zgodę do innych krewnych, jeśli dotychczasowi opiekunowie odmawiali. Wychodząc za mąż dziewczyna otrzymywała od rodziców posag⁵, a od męża - wiano, które wynosiło dwa razy tyle, czyli alterum tantum. Zapisywano je w księgach listem wiennym na połowie dóbr męża. Możliwe były następujące systemy majątkowe: wspólność małżeńska, rozdzielność, jedność zarządu, system posagowy. W 1410 r. sąd krakowski wydał wyrok zezwalający mężowi na umiarkowane karcenie żony rózgą lub batogiem.

Wdowa otrzymywała swój posag, darowiznę, wyprawę, a według statutu warckiego także sprzęty domowe, połowę koni mniejszej wartości i te, którymi jeździła za życia męża, połowę szat. W wypadku braku wiana miała prawo do wypłaty oznaczonej sumy pieniężnej zwanej wieńcem, równej karze za zgwałcenie (30 grzywien). W wypadku, gdy wdowa ponownie zamierzała wyjść za mąż, a miała dzieci, musiała im pozostawić cały majątek męża i połowę własnego. Obowiązywał zakaz pozywania wdowy przed sądy w okresie żałoby.

Rzeczpospolita szlachecka⁹ zabroniła mężatkom samodzielnego występowania przed sądami bez asystencji męża lub osoby przez niego wyznaczonej. Kobiety niezamężne mogły zarządzać własnym majątkiem, ale w sądzie mogły stawać tylko w obecności kuratora, który współdziałał także przy sporządzaniu aktów prawnych. W XVII wieku na równi z braćmi dziedziczyły dobra ojczyste (na córki przypadała ich część).

1

   ! 320-1454. Podstawą by!o prawo zwyczajowe, które ujmowano w formę pisemną. Państwo wydawało statuty, konkluzje, lauda.

2

   Zdolność do czynności prawnych - zdolność do tego, aby przez własne działanie powodować powstanie, zmianę, ustanie stosunku prawnego.

3

   Statuty Kazimierza Wielkiego wydawane były w dwóch edycjach: w Piotrkowic dla Wielkopolski i w Wiślicy dla Małopolski. Nie można uznać ich za kodeks.

4

   Dużą rolę odgrywały zaręczyny, które umacniano C2asem zakładem. Na przełomie XIV i XV wieku upowszechniła się forma kościelna. W połowic XV wieku zwolniono szlachtę osiadłą z obowiązku zapowiedzi. Szlachcic tej udzielano ślubów w domu jednego z nupturientów.

5

   Córka wojewody otrzymywała 100 grzywien, a zamożnego szlachcica - 40.