274844342

F

Studia z Dziejów Rosji i Europy Środkowo -Wschodniej XXXV PL ISSN 1230- 5057

WOJCIECH MATERSKI

ROSYJSKIE ŚRODOWISKA NAUKOWE WOBEC KWESTII UPADKU

IMPERIUM I MOŻLIWOŚCI JEGO ODBUDOWY¹

Rosyjskie nauki społeczne w zróżnicowany sposób przyjęły przemiany, które przyniósł początek lat 90. W okresie Związku Sowieckiego środowiska te w dużym stopniu wprzęgnięto w działalność usługową, dostarczanie argumentacji podbudowującej sferę ideologiczną systemu, co szczególnie dotknęło placówki zajmujące się historią najnowszą. Przestawienie się na nowe realia następowało powoli, a jego intensyfikacji nie wymuszała silnie zakorzeniona w starym systemie „nowa” rosyjska klasa polityczna, zajęta bez reszty walką o zakres wpływów. Pojawiła się oczywiście cała fala wydawnictw z zakresu problematyki dotąd pomijanej ze względu na cenzurę — tak nowych, jak i tłumaczeń (przedruków) najważniejszych pozycji literatury światowej. Natomiast do dziś trudno mówić o zmianie mentalnej tych przecież wiodących dla całego społeczeństwa środowisk, o ich oderwaniu od optyki mocarstwowej, porzuceniu tęsknoty za okresem mirowoj dierżawy. Jeśli nawet znajdziemy sporadyczne wypowiedzi rosyjskich historyków, politologów czy specjalistów stosunków międzynarodowych przeciwne odbudowie niedawnych pozycji imperialnych, to są to głosy odosobnione.

W

Środowiska nauk społecznych odwzorowują w tym aspekcie powszechne zachowania polityczne. Opowiadanie się za powrotem do okresu światowej hegemonii ZSRR, zdecydowana niezgoda na niepodległościowe aspiracje Czeczenii, sprzeciw wobec rozszerzenia NATO, czy obrona polityki wewnętrznej nowej Jugosławii to opcje niezbędne, by dany polityk czy partia polityczna mogli w ogóle myśleć o poparciu wyborców — a tym samym, o politycznej egzystencji.

na

Akceptując (podzielając) w większości te imperialne zachowania, zarazem jednak naukowcy rosyjscy — historycy, socjologowie, prawnicy, politologowie — starają się znaleźć klucz interpretacyjny objaśniający przeszłość i prognozujący przyszłość. Głosy tych środowisk analizujące przyczyny rozpadu sowieckiego imperium i szanse powrotu dzisiejszej Federacji Rosyjskiej do jego globalnej hegemonistycznej roli stanowią bardzo interesujący materiał, który winien być przedmiotem naszej stałej uwagi. W tej intencji powstała niniejsza informacja, siłą rzeczy niepełna, wyimkowa, niemniej pozwalająca — mam nadzieję — ogólne rozeznanie zakreślonego tytułem zagadnienia.

Wszechobecna w rosyjskich środowiskach politycznych chęć powrotu do państwa o pozycji imperium — nie carskiego, nie sowieckiego, ale niechby nawet jelcynowskiego, byle globalnego — to program, który łatwo zgłosić. Znacznie trudniej zrealizować go w warunkach za-

1

Informacja dotyczy okresu do maja 1999 r.