2910489557

150

Recenzje

Fot. M. Więdawek

Danuta Bieńkowska

0    frazeologizmach biblijnych

Polska frazeologia biblijna doczekała się kolejnego opracowania, jego autorem jest Stanisław Koziara, od lat zajmujący się różnorodnymi problemami polskich translacji Pisma Świętego¹, także związkami wyrazowymi². Nasuwa się oczywiście pytanie — jaki jest stosunek nowo wy danej monografii do istniejących już leksykogra-ficznych oraz filologicznych opracowań polskiej frazeologii biblijnej, których przegląd i omówienie prezentuje autor w' swej pracy na stronach 17-28? Niewątpliwie się z nimi zazębia, ale z pewnością ich nie pow iela. Autor daje własne, oryginalne ujęcie. Fakiego sposobu opisu biblijnych związków frazeologicznych nic ma w^f dotychczasowej literaturze.

Nowe opracowanie ma do spełnienia kilka zadań, które autor jasno formułuje na s. 8. Jest to: „próba ukazania podstawowego korpusu stał) eh związków frazeologicznych pochodzenia biblijnego w języku polskim tak pod względem ilości, stanu opisu, jak też procesu historycznego kształtowania się i utrwalania ich formalnych i semantycznych

wariantów. Dobór tekstów' źródłowych, na który

*

złożył)* się wszystkie pełne tłumaczenia Pisma Świętego na język polski, od przekładów powstałych w XVI wieku po translacje współczesne, pozwala prześledzić ów' proces niejako in statui nascendi, określić w nim rolę poszczególnych tłumaczeń oraz zależności translacyjne i intertekstualne”.

Praca zatem ma charakter diachroniczny, zaś źródłem ekscerpcji jest dziewięć historycznych

1    współczesnych katolickich oraz. innowierczych pełnych przekładów Pisma Świętego, od Biblii Leopolity (1561) po Biblię warsiawsko-praską (1997)*. Można by oczywiście zastanawiać się, czy autor postąpi! słusznie biorąc za podstawę ekscerpcji tylko pełne tłumaczenia Biblii, pozostawiając poza zasięgiem zainteresowania przekłady tylko niektórych części, zwłaszcza Nowego Testamentu czy Psałter/.a, które są nie tylko liczniejsze od całościowych edycji, ale także starsze, sięgają bow iem doby staropolskiej. Rozumiem, że taki wybór translacji biblijnych podyktowany został troską o kompletność porów-nywanego materiału frazeologicznego, który byłby pełen „dziur” przy uwzględnieniu niepełnych tłumaczeń. Musimy jednak pamiętać, iż icłi pominięcie może niekiedy prowadzić do zafałszowanych wniosków o historii funkcjonowania związku wyrazowego w^r tekście biblijnym. Na przykład wyrażenie loże boleści w* pełnej translacji pojawia się późno, bo dopiero w Biblii Tysiąclecia, natomiast — poza niepełnym przekładem — występuje już w Psałterzu Jloriańskim. Mamy zatem możliwość prześledzenia wszystkich formalnych i semantycznych postaci (wariantów), w jakich dana jednostka frazeologiczna funkcjonuje w- dziewięciu przekładach, a tym samym obserwacji procesu jej krzepnięcia, jak i świadomej defrazeologizacji.

„Integralną cześć opracowania stanowi próba prezentacji owego korpusu biblizmów w zasobach leksykograftcznych polszczyzny ogólnej, wskazania na ich stan poświadczeń oraz status formalny i semantyczny, jaki zyskały poza tekstem macierzystym. Ten rodzaj zamierzeń badawczych staje się możliwy jedynie przy wyborze określonego typu jednostek, jakimi są cytaty oraz formy cytatopo-dobne, dające się identyfikować i konfrontować w obrębie danego fragmentu tekstu. Im też przysługuje w ogólnym zasobie frazeolog izmów' o proweniencji biblijnej miejsce centralne jako zespoleniom, na bazie których tworzą się w- polszczyźnie literackiej i potocznej wielorakie formy pochodne”. Wynika z tego, że tłumaczenia Pisma Świętego, są podstawowym, ale nie jedynym źródłem ekscerpcji frazeologizmów biblijnych. Drugim źródłem, jakie wykorzystuje autor, są zbiory leksyko-graficzne, zarówno ogólne słowniki języka polskiego, jak i zbiory przysłów', słowmiki frazeologiczne, itd. Są one dla autora pomocą przy ustalaniu hasłowego kształtu frazeologizmu, bowiem często przy bardzo dużej liczbie ekwiwalentów' tekstowych (np. bramy piekielne mają ich I6¹) wybór jednego z nich jako hasła jest niemożliwy. Źródła leksykograficzne pozwalają także poszukiwać odpowiedzi na pytanie: czy i w jakim stopniu biblijna jednostka frazeologiczna (a tym samym szerzej, tekst biblijny, polszczyzna biblijna) przenika i funkcjonuje w innych odmianach polskiego języka narodowego. Przedmiotem zainteresowania i wnikliwej analizy nie są wszystkie biblizmy frazeologicz-