img028

_Cieli 1. Humor w komunikacji językowej___

(...] Danuta Hubner zaprezentowała dziś polska wersję projektu traktatu akcesyjnego. Uczy t pięć i pól tysiaca stron i waży dwadzieścia kilogramów. Dużo, ale akurat teraz w sprawie jścia Polski do Unii Europejskiej pojawiły się problemy o dużo większym ciężarze piunko-nt.

Z dźwiganiem ciężkiego ekwipunku Adam Małysz radzi sobie znakomicie [...]. Jak sam twier-. gorzej idzie mu jednak wytrzymywanie społecznej presji.

Dziennikarze szukają analogii i kontrastów, wykorzystując ogólna wiedzę na tc-tt danych osób:

Następca Mariusza Łapińskiego. Marek Iłalicki. jest psychiatra. Trzeba mieć nadzieje, że no-nacja człowieka o tej specjalności nic wynika z rzeczywistego stanu służby zdrowiu.

Rolandas Paksas jest pilotem. Jego ulubionym manewrem jest pikowanie, a potem w ostatniej .vili ściągnięcie sterów tak. by samolot znowu się wzniósł. Paksas jest w tym mistrzem, ale orkociagu politycznego {...] może nic wyjść cało.

Jednym z ulubionych zajęć trenera Pawła Janasa jest polowanie. I dobrze, bo dziś wybieranie narodowej drużyny odpowiednich piłkarzy to właśnie prawdziwe polowanie. Potrzebne jest brc oko i umiejętność podjęcia decyzji w odpowiedniej chwili.

Stopień metaforyzneji danych znaczeń jest tu oczywiście wartością stopniowalni], ablonowość pierwszego skojarzenia sprawia, że zbyteczna staje się jego cksplika-t. Inaczej rzecz się przedstawia się w wypadku dwóch ostatnich wypowiedzi, w któ-:h - z uwagi na odległość skojarzeń - dochodzi już do przytoczenia danych węz-•v semantycznych.

4. Intcrteksiualność

Funkcję atraklywnłj pełnia także gry intcrickstualnc, które szczególnie często po-viajq się w nagłówkach. Treść przekazywanej informacji stanowi tu nowy. zaska-jacy kontekst dla frazemów, znanych tytułów czy cytatów: Ponowie prośże panie zmianach w składzie Sejmowej Komisji Śledczej); Wprawo zwrot (o zwycięstwie awicy w wyborach do curoparlamentu). Tytułom często towarzysza nieznaczne xlyfikacje ich składu leksykalnego, skorelowane z treścią przekazywanej informa-: „Zbrodnio" i koro (o ostrych sankcjach za drobne przestępstwa); Wojno czy kój (o planowanym ataku na Irak). Dostrzeżenie wykorzystanych środków stanowi i odbiorcy źródło satysfakcji oraz - poprzez skojarzenie z pierwotnym tekstem -zwala lepiej zapamiętać dany nagłówek i treść przekazywanej informacji - np. tuga Cienii (o starciach w Cicnii pod Kaliszem). Warto przy tym zauważyć, że nkcję mnemotechniczna spełniały także paragramy, które stanowiły kontaminację: tlmysły; Cc(s)no tycia. Odczytanie gier intertekstualnych wiąże się jednak nie tyl-i ze spostrzegawczością i kompetencja językowa odbiorcy, ale i wymogiem posiania odpowiedniej kompetencji kulturowej.

Podobnie jak w wypadku znaczeń przenośnych i potocznych ffazeologizmów istotna eczq jest zachowanie zasady decorum. Ta nieudane gry inlertcksiualne wypada uznać tc. które kontrastują z powaga danych informacji - np. Młodzi gniewni (o rosnącym bandytyzmie wśród młodzieży). Niewskazane staja się również modyfikacje tekstów o fundamentalnym znaczeniu dla kultury: Jeszcze Polko nic zginęła (o zdobyciu mistrzostwa Europy przez polskie siatkarki), choć w tym wypadku kontekst usprawiedliwia wykorzystanie słów hymnu. Ów przykład świadczy też o tym. że gry intcrtekstualne mogą stać się zręcznym narzędziem kształtowania postaw, podkreślając rangę danych wydarzeń bądź obniżając ich wagę - np. poprzez wykorzystywanie tytułów komedii. O tym, żc prymat funkcji atraktywnej nie służy rzetelności przekazywanej informacji, świadczy najlepiej poniższa zapowiedź:

Sami swoi - W Pradze policjanci komra antyglobaliici, w Warszawie policjanci kontra policjanci. Przed sejmem pikietowali dziś policjanci domagający się podwyżek. Sejmu chronili policjanci. którzy może też chcą podwyżek, ale nic o tym nie mówili.

Fakt obecności - jak się później okazuje - jedynie kilkunastu policjantów, którzy przypatrywali się demonstracji liczącej około tysiąca uczestników, nic wydaje się tu najważniejszy, lecz intertekstuainy tytuł oraz zapowiedź materiału sytuują go na pierwszym planie, co nadaje relacjonowanemu wydarzeniu dość groteskowe rysy. Oczywiście. pojawiają się w tej relacji wypowiedzi i komentarze podkreślające istotę relacjonowanego wydarzenia, do czego zresztą powinien ograniczać się wzorzec tekstowy” wiadomości mającej odpowiadać szybko l sprawnie na zestaw pytań znany Już od czasów antycznych: „kto. co [zrobił], gdzie, kiedy, jak. dlaczego i co z tego wynikło?"²⁰.

Pozyskiwaniu uwagi odbiorcy służy także wykorzystywanie znanych i łubianych scen filmowych. Stosowanie wywodzących się z nich cytatów w pointowaniu cudzych wypowiedzi niewątpliwie nadaje barwność relacjom. lecz znów można się zastanawiać, czy nic jest to przykład nadmiernej swobody dziennikarskiej:

B. Pęk: Taki człowiek, który jesi od wielu lat politykiem jest powszechnie znany, prześwietlony. Wszyscy wiedza, co można o nim myśleć, czego sic można spodziewać.

Reporter: Podobnie w filmie Sami swoi mówit Pawlak o Kargulu: źc lepiej mieć starego, znanego już wroga niż nowego, nieznanego (komentarzowi towarzysza ujęcia z filmu Sarni swoi).

Cytaty znane z książek czy ekranu najczęściej służą jednak całościowemu podsumowaniu relacji pojawiających się na końcu wydania i poświęconych ogólniejszym, mniej istotnym problemom:

Społeczeństwo orzekło, żc ma być jak w starym wierszyku Tuwima - murarz domy buduje, krawiec szyje ubrania. [...] aktor może grać polityka, ale tylko na scenie. Oby tak rzeczywiście było. Dla wspólnej korzyści i dla dobra wspólnego.

¹¹ Na temat wzorca tekstowego zob. J. Mazu r. Styl i tekst w aspekcie pragmatycznym. _So-cjolingwistyka" 1990. nr IX. s. 71-86.

²⁰ W. P i s a r c k. Nowa retoryka dziennikarska. Warszawa 2002. s. 242.