67138 img024

'O _Część I. Humor w komunikacji językowej_

liowo-gramatycziuj cksplikację określenia felietonowo - ‘na wzór fclicionu* wraz egzcmplifikacjami: Pisać felietonowo i Potraktować temat felietonowo. Definicje ognisza o wyrazy bliskoznaczne odnajdujemy natomiast w słowniku pod redakcja V. Doroszewskiego felietonowo - *na wzór felietonu, lekko, przystępnie: powierz* liownic’. Definicja synonimiczna pojawia się ponadto w jednej z przytoczonych ^zcmplikacji: „Znajdujemy tu 15 opowiadań traktowanych felietonowo, ij. barwie. lekko i zajmująco". Wędr. 41, 1901 (SJPD). Zwraca więc uwagę ambiwalentne artościowanic omawianego określenia, co oczywiście dotyczy również uwzględ-onego w słowniku pod redakcja W. Doroszewskiego derywatu felietonowość. Z jed-:j strony czytamy, że: „Felietonowość jednak zaważyła ujemnie na charakterze •iużki o ambicjach monograficznych" Rocz.Lit. 1937 (SJPD), a z drugiej - żc Felietonowość- była u nas ceniona wyżej nad inne zalety literackie na długo przed znalezieniem felietonu przez Francuzów" TygJlustr, 33, 1900 (SJPD). Należy więc vicrdzić, żc choć sam derywat charakteryzuje się głównie pozytywnymi konotacja-barwności stylu i przystepności przekazywanej treści, to jednak w odniesieniu do rdziej sformalizowanych wzorców gatunkowych zamienia się w zarzut nadmiernej obody nadawcy oraz powierzchownego ujęcia tematu⁷.

1. Zmniejszanie stopnia oficjalności

Przyjmując oficjalność i nieoficjalność jako punkty kontinuum, J. Podracki oznaj* żc dalej od bieguna oficjalności sytuują się prywatne stacje telewizyjne*. Z tego ględu oraz z racji swej wysokiej oglądalności materiał badawczy stanowią tu rcla-dziennikarskie pochodzące z wydań „Faktów" nadanych przez telewizję TVN niędzy listopadem 2002 a czerwcem 2004 roku.

' Por. W. Pisarek, Język w mediach..., s. 17. Więcej o historii i cechach felietonu - 2ob. i. P. Stasiński. Poetyka i pragmatyko felietonu. Wrocław 1982: E. Chudziński. Felie-[w:] Dziennikarstwo i świat mediów, 2. Bauer. E. Chudziński (red.), Kraków 1996; na temat • retorycznych, gier językowych zob. m.in. E. Jędrzcjko, Strategia tekstotwórcza a gty ■owe w literackich nazwach własnych, (w.-) Gry w jeżyku, literaturze i kulturze, F.. Jędrzcjko, ydck-Bednarczuk (red.). Warszawa 1997; J. B r a I c z y k. Jeżyk na sprzedni. Warszawa 1998: . Lewiński. Retoryka reklamy, Wrocław 1999; U. G u z. Jciyk iechodzi w gre - o grach owych na przykładzie sloganów reklamowych, nagłówków prasowych i tekstów graffiti, _Po-ik Językowy" 2C01. z. 10; M. Kochan. Slogany w reklamie i polityce. Warszawa 2002. Stopień rozbieżności znaczeniowej jest tu jednak i uk mniejszy niż w wypadku określenia limem, które co prawda ściśle się wiąże z mass mediami, lecz może tu dotyczyć aktywizacji tru także poprzez najmniej wyszukane środki - zob. T. Jagodziński, Przekleństwo info-wki. „Znak" 2002, nr 561.

I. Pod r a c k i, Potoczne elementy językowe w polszczyinie radia i telewizji. [w:J Jeżyk w me-masowych, J. Bralczyk. K. Mosiołck-Klosińska. Warszawa 2000. s.135; więcej na temat orii oficjalności - zob. prace zamieszczone w tomie Współczesna polszczyzna mówiona ir od-e opracowanej (o/icjnlnej), Z. Kurzowa. W. Śliwiński (red.), Kraków 1991.

Zarówno większy, jak i mniejszy stopień oficjalności charakteryzuje się określonymi walorami. Pierwszy podkreśla autorytet nadawcy, natomiast drugi przyczynia się do budowania więzi z odbiorca oraz nadaje komunikatowi odpowiedni stopień przejrzystości znaczeniowej. J. Bartmiński spostrzega, że: „W sytuacji komunikacji językowej nierzadko domagamy się od rozmówcy, by swoja wypowiedź przełożył ; polskiego na nasze, opowiedział rzecz swoimi słowami, mówił ludzkim językiem”⁹. Niechęć do oficjalnych, urzędowych sformułowań zdaje się tu towarzyszyć samemu nadawcy, o czym świadczą poniższe metaprzekłady:

Wszystkie drogi krajowe sa przejezdne, ale sq na nich typowo zimowe utrudnienia: bioto pośnic-gowc i inieg - głosi komunikat Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad. Oznacza to mniej więcej tyle, że na wielu drogach jazda jest teraz koszmarnie trudna.

Obowiązuje piaty, najwyższy stopień zagrożenia lawinowego. (...) Zgodnie z definicja należy sic spodziewać samorzutnego schodzenia dużych lawin nawet na terenach o niewielkiej stromiźnic. Mówiąc wprost, lawiny sa groźne wszędzie.

Oczywiście, większy stopień przejrzystości znaczeniowej może być osiągany również za pomocą odpowiednio dobranych zdjęć. Na przykład zdaniu: Nie należy od razu zastanawiać się nad zmianą środka lokomocji towarzyszy przesunięcie obrazu z samochodu na - znajdujący się na jego dachu - rower, co uzasadnia wykorzystanie wspomnianego hiperonimu oraz nadaje lekkość i konkretność danej wypowiedzi.

Stosowanie oficjalnie brzmiących formuł może być ponadto celowym przełamaniem maksymy sposobu i stanowić implikaturę konwcrsacyjna¹⁰, czego dowodem jest następujący przykład: Droga - tym słowem określamy większość ciągów komunikacyjnych w naszym kraju. Zachodzi tu zatem proces odwrotny do wyżej wspomnianych. lckscm z poziomu podstawowego ustępuje miejsca określeniu o uboższej treści, co stanowi impuls do pojawienia się odpowiedniego wniosku (‘drogi w Polsce sa w tak złym stanic, żc nic zasługują na to miano^{1 2}). Możliwość wykorzystywania oficjalnych sformułowań jedynie jako tworzywa do budowania implikatur najlepiej świadczy o panującej tu swobodzie dziennikarskiej. Uwidacznia się ona nic tylko w linearnych nictaprzekladach, ale także w gotowych parafrazach oficjalnych (a zwłaszcza naukowych) komunikatów:

Teraz o ustaleniach naukowców z Uniwersytetu Tulanc w Nowym Orleanie - miasta o największym w Ameryce spożyciu alkoholu. Fakt. te głównie przez turystów. Doszli oni do wniosku, naukowcy oczywiście, a nic turyści, że jeśli pijemy nic więcej niż dwadzieścia cztery gramy alkoholu dziennic, wychodzi to nam na zdrowie. Jeśli natomiast pijemy więcej, wychodzi to nam bokiem.

1

*    J. Bartmiński, Sryl potoczny, (w:) Współczesny język polski, J. Bartmiński (red.). Lublin 2001, s. 116.

2

   Na temat reguł komunikacji oraz implikatur konwcrsacyjnych zob. II. P. Gricc, Logika a konwersacja, przcł. J. Wajszczuk, .Przegląd Humanistyczny- 1977. nr 6: D. Zd u nk ic w ic z. AL ty itunrr, |w:| Wipólrzesnr jęiYk polski, J. Ilarliniihki (rnl.), I .ublirt 2001, s. 272 -275.