img027

0 --Cięii I. Humor w komunikacji językowej_.

cnsacji treści w nagłówkach przyczyniają sic ponadto modyfikacje stałych zwigz-ów frazeologicznych z jednoczesnym zachowaniem icli znaczenia idiomatycznego: abici n» pracę (o oszukiwaniu osób szukających pracy) oraz procesy mctaforyzacji

1    poziomic składniowym: Listem w Busha czy leksykalnym: Lekcja chemii (o różnieniu szkodliwej substancji na szkolnym korytarzu). Dwuznaczność wyrażeń użyci) w nagłówkach oraz wypowiedziach ustnych bywa żartobliwie podkreślana za Mnoc) uwag mctatckstowych:

Określenie 'łódzka sccan polityczna' jest w tym wypadku o tyle na miejscu, że trwa tcZ batalia łódzki teatr. A teraz o kandydatce na radna, która nic ma nic do ukrycia. Dosłownie (o sesji ndydatki dla „Playboya").

Według ODOP-u aż dwie trzecie napotkało w seksie trudności (...]. Stosunkowo, nomen omen >sunkowo. najmniejsze sa one w poniedziałki (...].

Elementem wskazujqcym na inne znaczenie użytej jednostki staje się także kon-est pozawcrbalny - na przykład reporter stojqcy nad kanałem Raduni oznajmia, że •zczc dużo wody musi upłynąć [...], by znalazł się jego prawdziwy właściciel. >ntekst determinuje nawet całościowy kształt wykorzystywanych metafor czy powitań. Stwierdzenie: Koalicja od wczoraj przypomina samochód, który wpadł w nie-»t rolowany poślizg nic tylko zwraca uwagę poprzez swq obrazowość, ale ponadto śle wiqżc się z relacjonowanym wydarzeniem, jakim byl kryzys koalicji spowodo-ny głosowaniem PSL-u przeciwko winietom drogowym (ponadto ludowcy zostali równani do kierowcy, który świadomie wjeżdża na skrzyżowanie przy czerwonym ictlc). Operowanie porównaniami zwiqzanymi zdrogq. skrzyżowaniem, zakrętem nowi tu zatem czytclnq korelację z tłem zaistniałego konfliktu.

Językowa swoboda nadawcy staje się jednak niewskazana, gdy kontrastuje z po-gq przekazywanych informacji, czego przykładem sq nagłówki: Jazda z listy (o wy-czcniu z listy wyborczej kandydata, który śmiertelnie potrqcił przechodnia) oraz az solo (o zatrzymaniu - podejrzanego o pedofilię - dyrektora chóru). Ostatni ;łówck z uwagi na charakter wspomnianych zarzutów prowadzi jeszcze do po-awania kolejnych - zapewne niezamierzonych przez nadawcę - skojarzeń. Kon-isacja danych znaczeń przestaje tu być zatem ccchq pożqdanq. a dqżcnie do orygi-aości staje się gorsze od jej braku.

3. Wykorzystywanie podobieństw formalnych lub znaczeniowych w zestawieniach jednostek leksykalnych

Maturalnie, wykorzystywanie wieloznaczności nic ogranicza się jedynie do kon-sacji przekazywanych treści, a atraktywna funkcja wypowiedzi uwidacznia się :c w zastosowaniu podobnych lub jednakowo brzmiących wyrazów o odmiennym :zcniu. Diafora pojawia się zarówno w nagłówkach, których krótkość sprawia. vraz z niq pojawia się paronomazja: Premiera premiera: Kasa bez kasy. jak dłuższych wypowiedziach ustnych: Sądy jednak cele społeczne wolą zastępować

celami więziennymi: Zanim zawalenie się budynku przysporzyło tylu zmartwień, ktoś wcześniej musiał zawalić. Zestawiane są także związki frazeologiczne o wspólnym komponencie werbalnym bądź nominalnym: Nikt nie dostanie w kość, a wszystko rozejdzie się po kościach. Naturalnie, oprócz wysokiego stopnia kompetencji językowej istotna rolę odgrywa tu zmysł obserwacji. To. co jest mniej istotne, zostaje przywołane, aby wyeksponować przekazywana treść i osiągnąć przy tym odpowiedni efekt stylistyczny: W pałacu prezydenckim, przed którym rano po raz pierwszy nastąpiła zmiana warty honorowej, dwie godziny temu doszło do zmiany warty politycznej: Tak jak łatwo jest ugasić opony, tak trudno będzie ugasić spo!ecvty protest. Podobieństwom w strukturze powierzchniowej towarzysza tu powiązania pól semantycznych, które wzmacniają atraktywna funkcję wypowiedzi.

Semy potencjalne, podobieństwa pól znaczeniowych, nieraz staja się czynnikiem determinującym wybór danej jednostki ze zbioru synonimów. Spójrzmy bowiem na poniższa zapowiedź:

Z najnowszego sondażu CBOS-u wynika, że aż 91 % Polaków uwala, iż warto się uczyć (...]. Manty więc masę ludzi, którzy uczą się angielskiego, obsługiwania komputerów i tak dalej, i tak dalej. Tylko jeden przedmiot, jak byl traktowany per noga, tak jest. Całkowicie niesłusznie.

Przedmiotem traktowanym per noga okazuje się tu wychowanie fizyczne, co wskazuje na trafność wyboru danego zwrotu, którego komponent nominalny wiąże się w pewien sposób z omawiana problematyką. Podobna sytuację można zaobserwować w stwierdzeniu, iż: próbuje się wziąć za gardło wolne media. Na wybór obecnego tu frazcologizmu wpłynął zapewne fakt. iż media mogą być metaforycznie ujmowane jako środki przekazywania głosu'*, co sprawia, że dany zwrot nic tylko przekazuje słownikowe znaczenie, lecz także komponuje się z kontekstem wypowiedzi. Podobne gry słów uwidaczniają się w stwierdzeniach: Specjalista ma wyleczyć polską służbę zdrowia; Każdy gram noworodka jest na wagę tycia, a trafność doboru danej jednostki językowej podkreślają także żartobliwe cpifrazy:

Palący terroryzują niepalących Od jakiegoś czasu z oprawców staja się jednak ofiarami i nic nic wskazuje tu to. żeby sprawcy tej zamiany mieli posypać sobie głowy popiołem. Papierosowym.

Ponadto rozwijane są pola semantyczne użytych wcześniej komponentów: artykuł wywołał burzę, ale pioruny zaczęły spadać nie tam, gdzie spodziewali się tego członkowie gazety oraz dochodzi do wykorzystywania znaczeń przeciwstawnych: to, co ostatnio działo się w sejmie, obniżyło nasze oczekiwania wobec Wysokiej Izby. a dla służb sanitarnych bakteriologiczne skażenie wody powinno być czystą formalnością. Naturalnie, także i tu istotną rolę odgrywa zmysł obserwacji. Daną rzecz ukazuje się w świetle metafory pojęciowej, którą pozwala wykorzystać uchwycony epizod:

“ Wskazuje na to metonimia: media milczą oraz tytuły niektórych gazet - np. .Głos Wybrzc-