2705149649

bierną, transport aktywny, oraz transport ułatwiony czyli dyfuzję ułatwioną.

Dyfuzja bierna zależy wyłącznie od fizycznych właściwości półprzepuszczalnej błony komórkowej i nie zużywa energii komórkowej. Kierunek i szybkość transportu zależą tu wyłącznie od gradientu stężeń. O szybkości transportu decydują ponadto fizyczne właściwości substancji transportowanej. Jest to proces stosunkowo powolny i mało wydajny. Wyłącznie w ten sposób wchłaniane są tylko nieliczne substancje jak np. mocznik i sorboza.

Dla zabezpieczenia szybkiego, wydajnego i niezależnego od gradientu stężeń wchłaniania, uruchamia ustrój mechanizmy transportu aktywnego, dokonującego się kosztem energii komórkowej enterocyta. Drogą transportu aktywnego wchłaniane są wszystkie podstawowe substancje pokarmowe niezależnie od gradientu ich steżeń.

W dyfuzji ułatwionej nie dochodzi do zużycia energii komórkowej, transport przez błonę komórkową jest zgodny z gradientem stężeń, dokonywa się jednak znacznie szybciej niż w przebiegu dyfuzji biernej.

'Niektóre właściwości transportu aktywnego i ułatwionego upoważniają do przyjęcia dzia-łaiących tu względnie swoistych dla poszczególnych substancji nośników transportowych. Za koncepcją nośników przemawia hiperbolicz-ny przebieg krzywej obrazującej zależność szybkości wchłaniania od stężenia substratu, oraz zjawisko współzależnego hamowania wchłaniania substancji o zbliżonej strukturze chemicznej.

Drogą dyfuzji ułatwionej wchłaniane są cukry proste za wyjątkiem glukozy i galaktozy w tym d-ksvloza znajdująca zastosowanie w laboratoryjnej ocenie procesów wchłaniania.

Ponieważ w zdecydowanej większości chorób jelita cienkiego obserwuje się przede wszystkim i w największym zakresie upośledzenie wchłaniania tłuszczów, ponieważ ponadto próby laboratoryjne oparte na badaniu wchłaniania tłuszczów są najczulszym wskaźnikiem zaburzeń wchłaniania, przeto wypada nieco szerzej przedstawić mechanizm wchłaniania tych składników pokarmowych.

Tłuszcze pokarmowe zbudowane są głównie z kwasów tłuszczowych długołańcuchowych, 16 do 18 węglowych. Normalna dieta zawiera od 50 do 120 g tłuszczu na dobę. Zdrowy człowiek, wykorzystując rezerwę czynnościową jelit, może wchłonąć dobowo około 300 g tłuszczów.

W kale dobowym człowieka zdrowego wykazujemy obecność od 2 do 5 g tłuszczów. Pochodzą one ze łuszczonych nabłonków jelitowych. Ponadto są to kwasy tłuszczowe produkowane przez florę bakteryjną jelita.

W żołądku tłuszcze obojętne ulegają emulga-cji i tylko w minimalnym zakresie trawione są przez lipazę żołądkową. Proces trawienia tłuszczów zachodzi głównie pod wpływem lipazy trzustkowej przy czym emulgacja tłuszczów wspomagana przez kwasy żółciowe usprawnia działanie lipazy. Trawienie śród jelitowe prowadzi do uwalniania kwasów tłuszczowych oraz mono- i dwuglicerydów. Substancje te przy współudziale kwasów żółciowych tworzą roztwór micellarny, przy czym faza micellarna wybitnie usprawnia ich transport aktywny do wnętrza enterocyta. Lipaza komórkowa enterocyta rozkłada mono- i dwuglicerydy do kwasów tłuszczowych, z których śródkomórkowo resyntetyzowane są trój glicerydy. Trójglicery-dy wspólnie z fosfolipidami, cholesterolem i be-talipoproteiną enterocyta wytwarzają chylomi-krony, które opuszczają komórkę i transportowane są dalej drogą naczyń limfatycznych.

Złożony proces trawienia i wchłaniania tłuszczów może ulec zahamowaniu na różnych jego etapach. Wtórne zaburzenie wchłaniania pozostawać może w związku z niedoborem lipazy trzustkowej lub kwasów żółciowych. Zanik kosmków i rńikrokosmków powoduje upośledzenie transportu aktywnego. Wrodzony defekt metaboliczny polegający na braku betalipopro-tein uniemożliwia tworzenie chylomikronów i prowadzi do zalegania tłuszczów w enterocy-cie. Zmiany anatomiczne jelitowego układu naczyń chłonnych oraz zastój chłonki uniemożliwiają sprawny transport tłuszczów drogą naczyń limfatycznych.

We wszystkich tych stanach dochodzi do zwiększonych strat tłuszczów z kałem a w dalej posuniętych zmianach do biegunki tłuszczowe!.

We wspomnianych stanach chorobowych zapotrzebowanie na tłuszcze pokrywać możemv częściowo przez tłuszcze zbudowane z kwasów tłuszczowych śrcdniołańcuchowych (kwasy kaprylowy i kaprynowy). Tłuszcze te hvdro-lizowane są znacznie sprawniej przez lipazę w tym również żołądkową, nie wymaga ja tworzenia fazy micellarnej a więc wchłaniają się szybko również pod nieobecność żółci w przewodzie pokarmowym. W enterocycie kwasy tłuszczowe średniołańcuchowe nie resyntetyżują trój glicerydów, nie tworzą chvlomikronów, ale w postaci niezmienionej transportowane są droga naczyń krwionośnych.

Cholesterol wchłania się głównie, choć nie wyłącznie, w jelicie czczym, maksymalnie w ilości 2 g na dobę. W pokarmach występuje w postaci zestryfikowanei. Trzustkowa estera-za cholinowa uwalnia z tych połączeń wolny cholesterol, który drogą transportu aktywnego przechodzi do wnętrza enterocyta, gdzie wytwarza estry z kwasami tłuszczowymi i w tej postaci wchodzi w skład chyl omikronów. Wchłanianie cholesterolu warunkowane jest jego przejściem w fazę micellarną i ulega zupełnemu zahamowaniu pod nieobecność żółci w przewodzie pokarmowym.

Węglowodany resorbowane są sprawnie w górnych odcinkach jelita czczego. W świetle jelita wielocukry rozkładane sa do oligosacha-rydów, głównie dwusacharydów. Te ostatnie hydrolizowane są do cukrów prostych przez dwusacharydazy brzeżka szczoteczkowego i w tej postaci wchłaniane sa droga transportu aktywnego (glukoza, galaktoza), lub ułatwionego (fruktoza i inne cukry proste).

Wrodzone lub nabyte niedobory dwusachary-

617

PRZEGLĄD LEKARSKI 1975 32 Nr 7