Podstawy ekonomii
KOSZTY
I ICH KLASYFIKACJA
Opracowanie: dr Tomasz Taraszkiewicz
Koszty i ich klasyfikacja
Istota podejścia ekonomicznego sprowadza się do traktowania kosztu jako kosztu
ekonomicznego czyli alternatywnego.
Koszty jawne obejmują bezpośrednie wydatki pienię\
ne przedsiębiorstwa (oprócz wydatków
inwestycyjnych), a zatem koszty robocizny, surowców, materiałów, paliwa, energii, usług
obcych, czynszu, ubezpieczeń itd.
Koszty ukryte  odzwierciedlają np. mo\
liwe do uzyskania dochody z danych zasobów przy
alternatywnym najkorzystniejszym ich wykorzystaniu
Amortyzacja  stopniowo, w miarę zu\
ywania się środków trwałych, wliczane w koszty odpisy
z ich wartości początkowej, równowa\
ące ich umorzenie, mające za zadanie stworzenie
funduszu umo\
liwiającego odtworzenie zu\
ywającego się majątku
Koszty księgowe w przedsiębiorstwie  wyłącznie koszty jawne i amortyzacja
Opracowano w oparciu o materiał z
ródłowy
Rodzaje zysków
Zysk księgowy  dodatnia ró\
nica między przychodem przedsiębiorstwa (iloczyn wielkości
sprzeda\
y i cen produktów gotowych) a sumą kosztów jawnych i amortyzacji
Zysk normalny  osiągany, gdy przychody przedsiębiorcy zrównują się z całkowitymi kosztami
ekonomicznymi
Oprócz kosztów księgowych przedsiębiorca ma równie\
pokryte koszty ukryte, a zatem
otrzymuje dochód nie ni\
szy, ni\
w najlepszym alternatywnym wariancie alokacji swego
zasobu ziemi, kapitału i pracy (jej czasu, kwalifikacji i przedsiębiorczości).
Jeśli zysk księgowy jest ni\
szy ni\
koszty ukryte przedsiębiorcy (przychód jest ni\
szy ni\
koszt
alternatywny), to firma ponosi stratę ekonomiczną. Przy alternatywnym wykorzystaniu
swych zasobów przedsiębiorca osiągnąłby wy\
sze korzyści. Dlatego te\
zysk normalny
określa się mianem dolnego progu rentowności firmy  break even point.
Wynik poni\
ej zysku normalnego to strata, powy\
ej  zysk ekonomiczny.
Zysk ekonomiczny  nadwy\
ka przychodów nad całkowitymi kosztami ekonomicznymi
Opracowano w oparciu o materiał z
ródłowy
Klasyfikacja kosztów
Koszty własne przedsiębiorstwa  koszty uwzględniane w jego własnym rachunku jako
podstawie podejmowania decyzji produkcyjnych
Koszty społeczne  całkowite koszty ponoszone przez społeczeństwo, a związane
z prowadzeniem danej działalności gospodarczej
Koszty całkowite  total costs - suma iloczynów wielkości zu\
ycia poszczególnych czynników
wytwórczych i ich cen
Całkowite koszty ekonomiczne obejmują koszty jawne i ukryte.
Koszty całkowite dzielą się na koszty stałe i zmienne.
koszty stałe  fixed costs  w krótkim okresie czasu są to koszty niezale\
ne od skali produkcji,
nie podlegają zmianie, wraz ze zmianą wielkości produkcji (np. opłaty dzier\
awcze, podatek
od nieruchomości, wynagrodzenia pracowników administracji, ubezpieczenia majątkowe,
amortyzacja)
W długim okresie czasu koszty te nabierają cech zmienności, najczęściej skokowo.
koszty zmienne  variable costs  wynikają z zaanga\
owania w procesie produkcji zmiennych
czynników wytwórczych
Koszty te rosną wraz ze wzrostem skali produkcji, choć w ró\
nym tempie (np. koszty paliwa,
materiałów, energii, wynagrodzeń pracowników bezpośrednio produkcyjnych).
Opracowano w oparciu o materiał z
ródłowy
Klasyfikacja kosztów
Koszty przeciętne dzielą się na:
- przeciętne koszty całkowite (ATC  average total costs),
- przeciętne koszty zmienne (AVC  average variable costs),
- przeciętne koszty stałe (AFC  average fixed costs).
Opracowano w oparciu o materiał z
ródłowy
Klasyfikacja kosztów
Przeciętne koszty całkowite (ATC  average total costs) to iloraz kosztów całkowitych
i wielkości produkcji.
Przeciętne koszty zmienne (AVC  average variable costs) to iloraz kosztów zmiennych
i wielkości produkcji.
Przeciętne koszty stałe (AFC  average fixed costs) to iloraz kosztów stałych i wielkości
produkcji.
Koszt krańcowy  jest równy zmianie kosztu całkowitego spowodowanej zmianą wielkości
produkcji o jednostkę
Opracowano w oparciu o materiał z
ródłowy
Klasyfikacja kosztów
Zale\
ność między krzywymi kosztów
a krzywymi produktów
Opracowano w oparciu o materiał z
ródłowy
Klasyfikacja kosztów
Ście\
ka ekspansji produkcji to:
- krzywa łącząca kolejne kombinacje najni\
szych kosztów pozwalające na osiąganie coraz
większej produkcji,
- zbiór punktów, dla których krańcowa stopa technicznej substytucji (MRTS) czynników
produkcji jest równa relacji ich cen,
- długookresowa krzywa ilustrująca najni\
sze koszty osiągania kolejnych wielkości produkcji.
Ście\
ka ekspansji
L  zatrudnienie
K  kapitał
TC1, TC2, TC3  izokoszty
X1, X2, X3  izokwanty
Ście\
ka ekspansji, po przeniesieniu jej z płaszczyzny dwuczynnikowej na płaszczyznę kosztu
całkowitego i skali produkcji staje się długookresową krzywą kosztu całkowitego.
Opracowano w oparciu o materiał z
ródłowy
Korzyści skali
Korzyści skali - występują, gdy koszty rosną wolniej ni\
wielkość produkcji, koszt przeciętny
maleje
Wraz ze wzrostem skali produkcji rosną mo\
liwości:
- lepszego wykorzystania aparatu wytwórczego, wy\
szej produktywności,
- relatywnego obni\
enia rezerw,
- uzyskania wy\
szego stopnia specjalizacji siły roboczej,
- osiągnięcia wy\
szej wydajności,
- prowadzenia i korzystania z wyników prac badawczo-rozwojowych,
- stosowania postępu innowacyjnego,
- korzystania z nowoczesnych technologii i lepszych rozwiązań organizacyjnych,
- za sprawą większej skali produkcji rośnie zapotrzebowanie na większe ilości czynników
wytwórczych, a zatem prawdopodobne stają się rabaty z tytułu jednorazowych zakupów
znacznych ilości czynników wytwórczych.
Opracowano w oparciu o materiał z
ródłowy
Krzywe długookresowych
kosztów całkowitych LRTC
a korzyści skali TC
W zale\
ności od podatności danej produkcji na korzyści skali krzywa kosztu
długookresowego mo\
e mieć przebieg odpowiadający jednemu z 3 wzorców:
ROSN
CE K.S. STAA
E K.S. MALEJ
CE K.S.
Opracowano w oparciu o materiał z
ródłowy
Koszty a korzyści skali
Krzywe długookresowych kosztów przeciętnych LRAC w warunkach rosnących, stałych
i malejących korzyści skali
ROSN
CE K.S. STAA
E K.S. MALEJ
CE K.S.
Opracowano w oparciu o materiał z
ródłowy
Elastyczność kosztu
Elastyczność kosztu całkowitego względem wielkości produkcji
Elastyczność produkcyjna kosztów zale\
na jest od relacji kosztu krańcowego i kosztu
przeciętnego.
Opracowano w oparciu o materiał z
ródłowy
Koszty skali
Koszty skali mogą być powodowane przez następujące czynniki:
- nieoptymalne wykorzystanie mocy produkcyjnych poszczególnych ogniw procesu
technologicznego,
- rosnące trudności zarządzania,
- koszty rozrostu biurokracji,
- rosnące koszty transportu,
- rosnące koszty spedycji.
Opracowano w oparciu o materiał z
ródłowy
Zale\
ność kosztów i korzyści skali
od rodzaju bran\
y gospodarki
Kształt krzywych długookresowych kosztów przeciętnych mo\
e być ró\
ny w poszczególnych
bran\
ach.
bran\
e mało podatne znaczne korzyści skali monopole naturalne
na korzyści skali (przemysł o wysokim (dominują koszty stałe,
(du\
e koszty robocizny, uzbrojeniu technicznym energetyka,
rękodzieło, usługi naprawcze) stanowisk pracy, telekomunikacja,
zmechanizowany, transport kolejowy)
zautomatyzowany)
Opracowano w oparciu o materiał z
ródłowy
Opracowano w oparciu o materiał z
ródłowy
Begg D., Fischer S., Dornbusch R.: Ekonomia. Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne.
Warszawa 2007.
Milewski R., Kwiatkowski E.: Podstawy ekonomii. Wydawnictwo Naukowe PWN. Warszawa
2007.
Kamińska T., Kubska-Maciejewicz B., Laudańska-Trynka J.: Teoria podejmowania decyzji
przez podmioty rynkowe. Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego. Gdańsk 2000.
Kamińska T., Krysinska A., Kubska-Maciejewicz B., Laudańska-Trynka J.: Wybrane
problemy z mikroekonomii - zadania. Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego. Gdańsk
2006.
Czarny B., Rapacki R.: Podstawy ekonomii. PWE. Warszawa 2002.
Szczepaniec M.: Makroekonomia. Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego. Gdańsk 2003.