Koszty transakcyjne
Wykład 1
Ekonomika przedsiębiorczości
Prof. Tomasz Mickiewicz
16.12.2010 1
Wprowadzenie: ekonomika kosztów transakcyjnych
Badanie struktury relacji ekonomicznych  badanie alternatywnych
instytucji / organizacji ekonomicznych:
przedsiębiorstw,
umów gospodarczych,
rynków
Ekonomika kosztów transakcyjnych [1] jest cześcią nowej ekonomii
instytucjonalnej, która nie przekreśla ekonomii neoklasycznej (opartej na
teorii racjonalnego wyboru) lecz stanowi jej rozszerzenie.
Znaczenie praktyczne:
Jakie sÄ… najbardziej efektywne sposoby organizacji danych transakcji
gospodarczych,
Zidentyfikowanie różnorodności struktur gospodarczych, i ich analiza z
punktu widzenia efektywności (w tym nie-rynkowych struktur gospodarczych
w sposób alternatywny do teorii monopolu [2] i oligopolu [3])
16.12.2010 2
Ekonomika kosztów transakcyjnych: założenia
lð W warunkach wolnoÅ›ci gospodarczej, instytucje gospodarcze
kształtowane są tak, aby zmniejszad koszty transakcyjne.
lð Koszty transakcyjne zmniejszane sÄ… przez przypisanie różnym
transakcjom (majÄ…cym odmienne atrybuty) takich struktur
ustrojowych [4] firmy (takiego ładu ustrojowego), które są dla nich
najbardziej odpowiednie.
lð Nie tylko bieżące koszty transakcyjne ale też i możliwoÅ›ci
adaptacyjne odmiennych struktur ustrojowych różnią się między
sobÄ….
lð Niestandardowe (pozarynkowe) struktury ustrojowe obejmujÄ… np.
ograniczenia przestrzenne i konsumenckie, długookresowe
porozumienia, franczyzy, integracjÄ™ horyzontalnÄ….
16.12.2010 3
Ekonomika kosztów transakcyjnych: założenia
lð W porównaniu do badania organizacji gospodarczych opartego
na innych podejściach, ekonomika kosztów trasakcyjnych jest:
lð bardziej mikroanalityczna,
lð zwraca uwagÄ™ na zaÅ‚ożenia behawioralne [5],
lð kÅ‚adzie nacisk na pojÄ™cie specyficznoÅ›ci zasobów
(aktywów)
lð traktuje przedsiÄ™biorstwo jako strukturÄ™ ustrojowÄ… a nie
tylko jako funkcjÄ™ produkcji
lð kÅ‚adzie nacisk na instytucje okreÅ›lajÄ…ce nie tylko
początkowy kształt zawieranych umów (analiza ex ante
[6]) ale też realizowanie umów (analiza ex post [7])
16.12.2010 4
Koszty transakcyjne
lð Koszty transakcyjne: koszty dziaÅ‚ania systemu gospodarcznego
(w odróżnieniu od kosztów produkcji; określają one 'tarcie' w
systemie ekonomicznym)
lð Ekonomia neoklasyczna okreÅ›la takie tarcie w systemie jako
ułomności rynku (market failure), pojęcie to mieści się jednak w
szerszym pojęciu kosztów transakcyjnych  które mogą w
różnym stopniu utrudniad funkcjonowanie danej organizacji
gospodarczej; co więcej nawet najlepszy możliwy wybór
ustrojowy może byd skojarzony z ułomnościami rynkowymi 
mogÄ… one byd nieuchronne  optymalizacja ma miejsce w
ramach tego co możliwe.
16.12.2010 5
Koszt transakcyjne ex ante
lð Ex ante: koszty opracowania, negocjonowania i zabezpieczania umów.
lð Każda umowa jest z natury niepeÅ‚na  nie okreÅ›la zobowiÄ…zao we
wszystkich szczegółach i w każdej możliwej sytuacji.
lð Prowadzi to do poszukiwania zabezpieczeo przez zachowaniami
oportunistycznymi partnerów [8]: przykład  współwłasnośd (gdzie
relacje rynkowe są zastąpione organizacją wewnętrzną).
lð OdwoÅ‚ywanie siÄ™ do porzÄ…dku publicznego jest kosztowne - wiÄ™kszoÅ›d
sporów gospodarczych jest rozwiązywane bez odwoływania się do
sądów (przez porządek prywatny). Ma to implikacje dla
przyjmowanych rozwiÄ…zao ustrojowych.
16.12.2010 6
Koszty transakcyjne ex post
lð Koszty niedostowania ustroju organizacyjnego wówczas gdy
transakcje nie rozwijają się w sposób przewidziany przez
poczÄ…tkowe umowy.
lð Koszty renegocjacji, gdy podejmowany jest wysiÅ‚ek aby
skorygowad tę niezgodnośd.
lð Koszty ustanowienia i utrzymywania struktur ustrojowych
przeznaczonych do roztrzygania sporów (często poza
systemem sÄ…dowym).
lð Koszty przyjÄ™tych samograniczeo, które gwarantujÄ… w
praktyce,że zobowiązania będą wiążące.
16.12.2010 7
Minimalizowanie kosztów transakcyjnych
lð Koszty transakcyjne ex post i ex ante sÄ… wzajemnie
współzależne, a w związku z tym muszą byd minimalizowane
Å‚Ä…cznie a nie sekwencyjnie.
lð Jednak koszty transakcyjne trudno jest mierzyd
bezpośrednio. Uwaga skierowana jest zatem na względny a
nie absolutny poziom kosztów transakcyjnych: porównujemy
koszty alternatywnych rozwiÄ…zao ustrojowych.
lð Musimy najpierw okreÅ›lid kluczowe atrybuty danej
transakcji a następnie stwierdzid, czy obserwowane
rozwiÄ…zania ustrojowe minimalizujÄ… koszty tranakcyjne w
sposób zgodny z atrybutami danych transakcji.
16.12.2010 8
Ogólniejszy kontekst kosztów transakcyjnych
lð Minimalizacja ma miejsce w odniesieniu do sumy kosztów:
produkcyjnych i transakcyjnych (ograniczenie jednych może być za
cenę zwiększenia drugich).
lð Szerszy kontekst instutucjonalny ma znaczenie: musimy wziąć
pod uwagę zarówno cechy instytucji formalnych (np. sądy) jak i
nieformalnych (obyczaje społeczne). Ma to szczególne znaczenie
przy przenoszeniu rozwiązań z jednego kraju do innego.
lð Ugólnione pojÄ™cie konkurencji zakÅ‚ada, że w warunkach wolnoÅ›ci
gospodarczej, efektywne rozwiÄ…zania ustrojowe ulegnÄ…
rozpowszechnieniu kosztem rozwiązań nieefektywnych.
lð W przypadku polityki gospodarczej, rekomendacje dotyczÄ…ce
ustrojowe powinny uwzględnić sumę kosztów prywatnych (t.j.
specyficznych dla uczestników danej tranzakcji) i kosztów
zewnętrznych.
16.12.2010 9
Analiza kosztów
orientacja sprzedaż wiązana
transakcyjnych w
na konsumentów
szerszym kontekscie
teoretycznym
dyskryminacja cenowa
zorientowana na bariery wejścia
orientacja
korzyści
na rywali
monopolistyczne
działania strategiczne
organizacja
gospodarcza
prawa własności
problem
zorientowana
koordynacji
na efektywność
pryncypał-agent
bodz
ców
cechy ustrojowe (governance)
problem
kosztów
transakcyjnych
pomiar
16.12.2010 10
Inne teorie organizacji ekonomicznej
zorientowane na efektywnośd organizacji:
/1/ Prawa własności
" Prawa własności: do używania, do wartości rezydualnej i do
transformacji zasobów.
" Założenie: użytkowanie zasobów odpowiada celom właścicieli, co
wymaga aby: /a/ zewnętrzna ochrona praw własności była
skuteczna, /b/ agenci ekonomiczni wewnątrz organizacji działali
zgodnie z intencjami właścicieli (prywatny nadzór właścicielski jest
skuteczny).
" Główny wnioski:
" Efektywne jest aby rezydualne prawa kontroli i prawa do
rezydualnego dochodu [9] były w tych samych rękach.
" Rezydualne prawa kontroli powinny byd oddane w ręce tych,
którzy wykorzystają zasoby w sposób najbardziej efektywny
(znaczenie rynku kapitałowego).
16.12.2010 11
Inne teorie organizacji ekonomicznej zorientowane
na efektywnośd organizacji:
/2/ Pryncypał-agent
" Główny problem: oddzielenie własności (dostarczyciele
finansów) i kontroli (menadżerowie) powoduje, że
wykonywanie umów przez agentów może byd niezgodne
z intencją umów (koszt agencji tj. oportunistycznych
zachowao ex-post agentów).
" Oznacza to mniejsze zyski; wyższy jest koszt finansowym
przedsiębiorstwa, ponieważ dostarczyciele finansów są
mniej skłonni do finansowania.
" Główne wnioski:
" optymalne określenie bodz
ców w ramach umowy między
pryncypałami a agentami;
" znaczenie zewnętrznych struktur instutucjonalnych.
16.12.2010 12
Wybór metody analizowania umów zależy od założeo behawioralnych
i założeo dotyczących atrybutów danej transakcji
Zał. behawioralne: Wynikające
Zał. behawioralne: Specyficzne
ograniczona podejście do analizy
oportunizm zasoby (aktywa)
racjonalność umów (kontraktów)
planowanie
- + +
obietnica
+ - +
konkurencja
+ + -
ustrój
organizacyjny
+ + +
(zarzÄ…dczy)
16.12.2010 13
Teoria kosztów transakcyjnych
PROSTY SCHEMAT UMÓW:
Wybór technologii, ceny i ustroju organizacyjnego jest określony łącznie
konkurencja;
cena = Pk
Technologia ogólna:
brak specyficznych
zasobów (k=0)
Wyższa cena
uwzględnia
brak zabezpie-
czeń = Pb
Typ
brak
transakcji
zabezpieczeń
(s=0)
Technologia Pb > Pz
specjalna:
specyficzne
zasoby
(k>0)
Niższa cena
zabezpieczenia
przy zabez-
(s>0)
pieczeniach = Pz
16.12.2010 14
Typy zabezpieczeo przy specyficznych
zasobach
" Kary umowne za przerwanie transakcji.
" Wyspecjalizowana struktura ustrojowa w
celu rozwiązywania sporów. Arbitraż.
" Wprowadzenie powiązao handlowych które
umacniają i sygnalizują długookresowe
intencje (na przykład przejście od
unilateralnych do bilateralnych powiÄ…zao
handlowych - wzajemności)
16.12.2010 15
Przykład zastosowania: miasteczko górnicze
Założenia:
 Odkryte nowe złoża,eksploatacja jest opłacalna
 Znaczące inwestycje, które póz
niej nie majÄ… innego
zastosowania
 Potrzebne kwalifikacje robotnicze sÄ… specyficzne w
niskim stopniu
 Położenie odległe od innych ośrodków miejskich;
skala potrzebnej siły roboczej mała: potrzeby 
mieszkania, sklep
Pytania:
 Kto powinien byd właścicielem mieszkao?
 Kto powinien byd właścicielem sklepu?
16.12.2010 16
Miasteczko górnicze: pytanie o mieszkania
Opcje:
1. Firma buduje i sprzedaje robotnikom,
2. Firma buduje, wynajmuje na krótkookresowe
umowy
3. Firma buduje, wynajmuje na długookresowe umowy
ze znacznymi sankcjami za zerwanie
4. Firma buduje, wynajmuje na długookresowe umowy
bez sankcji za zerwanie
5. Robotnicy odpowiedzialni sami za budowÄ™ bÄ…dz

kupno własnych mieszkao.
16.12.2010 17
Miasteczko górnicze: domy
" RozwiÄ…zanie 5: niestabilne motywacja do
nieadekwatnych inwestycji w domy, potrzebne będą wysokie
płace, aby skompensowad wysokie koszty pracowowników.
" RozwiÄ…zanie 3: znaczne sankcje za zerwanie oznaczajÄ…
ograniczenie wyboru pracowników co jest równoznaczne z
wyższymi kosztami  potrzebne będą wyższe płace aby to
skompensowad.
" Rozwiązanie 4: efektywne, pod warunkiem, że umowa
będzie zawierad efektywne klauzule dot. sankcji za
zniszczenie.
16.12.2010 18
Miasteczko górnicze: sklep
Opcje:
Sklep jest własnośd firmy:
1. Regulacja stopy zysku.
2. Kontrola poziomu cen.
Franszyza wieloletnia w drodze konkursu:
3. Wpływy za franszyzę trafiają do firmy.
4. Wpływy dzielone pomiędzy początkowa grupę pracowników.
5. Wpływy zainwestowane finansowo, dzielone między
konsumentów w proporcji od zakupów.
6. Sklep prowadzony jako spółdzielnia robotnicza.
16.12.2010 19
Miasteczko górnicze: sklep
RozwiÄ…zanie: wszystkie rozwiÄ…zania majÄ… swoje
wady i zalety, jednak jest najbardziej
prawdopodobne, że rozwiązanie 5 i 6 sprawdzą się
najlepiej w praktyce.
16.12.2010 20
" Zaletą dobrego modelu analitycznego jest, że
może on zostad zastosowany do wielu
odmiennych przypadków.
" I tak, omawiany tu przykład nie jest daleki od
relacji uczelnia  studenci, jeśli kampus
uniwersytecki znajduje siÄ™ poza miastem. Przy
czym tam gdzie mieliśmy płace, mamy czesne
(z odwrotnym znakiem):
- Rozwiązania dotyczące akademików
studenckich,
- Sklepów na kampusie.
NOTATKI: 1-2
1. Koszty transakcyjne  wszelkie koszty jakie wynikają z przygotowywania, wdrażania i
egzekwowania transakcji rynkowych.
Koszty te można podzielić z grubsza na następujące grupy:
" koszty poszukiwania informacji  potrzebne na sprawdzenie czy dane dobro jest dostępne
na rynku, kto oferuje najlepsze warunki, etc. SÄ… to typowe koszty badania rynku i
planowania umów.
" koszty zarządzania i zawierania kontraktów  potrzebne, aby doprowadzić do zaistnienia
transakcji.
" koszty kontroli  ponoszone na dopilnowanie, aby druga strona wywiązała się z warunków
kontraktu. Mogą to być wszelkie koszty zarządzania, kontroli, monitorowania procesów i
wyników, ubezpieczenia od strat spowodowanych wynikających z potencjanego zachowania
się partnerów w sposób nie zgodny z umową i przyjętymi normami zachowań w
transakcjach gospodarczych.
2. Monopol - występuje wtedy gdy jedna firma dostarcza cala produkcję dóbr i usług w
odniesieniu do pewnego produktu, w całym kraju lub na danym obszarze.
NOTATKI: 2-9
3. Oligopol (rynek oligopolistyczny)  model rynku, na którym występuje niewielka liczba -
od dwóch (duopol) do kilkunastu - producentów, których decyzje cenowe są wzajemnie
uzależnione. Uzależnienie to przyjmuje najczęściej formę paralelizmu cenowego, gdy
decyzje co do ceny podejmuje największe przedsiębiorstwo oligopolu (lider cenowy), a
pozostałe je naśladują, bądz
mniej lub bardziej formalnych umów, dotyczących wspólnej
polityki cenowej.
4. Struktura ustrojowa firmy - ustala stanowiska i komórki organizacyjne, przydziela im
zadania i normy wykonywania obowiązków oraz określa ogół zależności funkcjonalnych i
hierarchicznych pomiędzy stanowiskami w firmie.
5. Ekonomia behawioralna - korzysta z badań naukowych na temat ludzkich, społecznych,
kognitywnych i emocjonalnych czynników aby lepiej zrozumieć decyzje ekonomiczne
podejmowane przez konsumentów, kredytobiorców i inwestorów oraz to jak wpływają na
ceny rynkowe, obroty, oraz przydział zasobów.
6. Analiza ex-ante  analiza dokonywana przed zawarciem umowy.
7. Analiza ex-post  analiza dokonywana po zawarciu umowy.
8. Oportunistyczne zachowania partnerów  takie zachowania partnerów (kierujących się
interesem własnym), które nie respektują warunków umów bądz
generalnie norm
obowiÄ…zujÄ…cych w wymianie gospodarczej.
9. Dochód rezydualny  dochód, który pozostaje do dyspozycji dysponenta danego zasobu po
opłaceniu wszystkich kosztów. Przykładowo w odniesieniu do właścicieli firmy
(akcjonariuszy): zysk netto za dany okres pomniejszony o koszt alternatywny jego
powstania ponoszony przez akcjonariuszy.
NOTATKI: 10-11
10. Unilateralny  jednostronny.
11. Bilateralny  dwustronny.