Umowy:
alternatywne struktury ustrojowe
określające transakcje gospodarcze
Wykład 3
Ekonomika przedsiębiorczości
Prof. Tomasz Mickiewicz
16.12.2010 1
Alternatywne podejścia prawne do umów
a różnice w atrybutach transakcji
1. Klasyczna umowa gospodarcza:
lð NieciÄ…gÅ‚ość (wyodrÄ™bnianie poszczególnych transakcji)
lð PeÅ‚na prezentacja (próba peÅ‚nego zdefiniowania transakcji)
lð Standardowe umowy, dla których identyfikacja stron nie ma
znaczenia
lð Nacisk na formalnÄ… stronÄ™ umowy; nieformalne elementy (np.
ustne) majÄ… mniejsze znaczenie
lð DokÅ‚adnie zdefiniowane sankcje
lð UdziaÅ‚ stron trzecich zwykle nie wystÄ™puje
lð Transakcje majÄ… charakter samo-likwidujÄ…cy siÄ™: po
przeprowadzeniu transakcji, konsekwencje prawne ustajÄ…
16.12.2010 2
Alternatywne podejścia prawne do umów
a różnice w atrybutach transakcji
2. Neoklasyczna umowa gospodarcza:
Długookresowe umowy wykonywane w warunkach niepewności pełna
prezentacja [1] kosztowna bÄ…dz
niemożliwa (nie wszystkie przyszłe stany
świata dla których potrzebne mogą być modyfikacje dają się przewidzieć;
odpowiadający im wybór właściwej adaptacji [2] jest trudny do określenia
w momencie poczÄ…tkowym).
lð Oznacza to możliwość pojawienia siÄ™ sporów; co wiÄ™cej trudnoÅ›ci z
dokładnym zdefiniowaniem możliwych stanów świata oznaczają, że
mogą one być przedstawiane / interpretowane przez obie strony w
odmienny sposób.
lð RozwiÄ…zania: współwÅ‚asność, lub nowa relacja umowy która zawiera
dodatkowÄ… strukturÄ™ ustrojowÄ… (umowa neoklasyczna)
lð Charakterystyczne cechy tej ostatniej: odwoÅ‚anie siÄ™ do
zewnętrznego arbitrażu [3], klauzule przewidujące zmiany
zobowiązań w wyniku czynników zewnętrznych (np. cen rynkowych
dóbr lub surowców).
16.12.2010 3
Alternatywne podejścia prawne do umów
a różnice w atrybutach transakcji
3. Umowy relacyjne:
Zwiększająca się długotrwałość i komplikacja transakcji prowadzi do
konstrukcji umowy, która staje się całkowicie specyficzna dla danej
transakcji i jest administrowana na bieżąco.
lð Umowa staje siÄ™ mini-strukturÄ… spoÅ‚ecznÄ… z wÅ‚asnymi specyficznymi
normami.
lð Punktem odniesienia dla adaptacji stajÄ… siÄ™ nie poczÄ…tkowe warunki
umowy ale całość ścieżki wzdłuż której rozwijała się dana relacja;
początkowe warunki umowy mogą nie odgrywać tu większej roli.
16.12.2010 4
PRZYKA
ADY
TRANSAKCJI
Charakter inwestycji dokonywanych po stronie podaży
niespecyficzny mieszany specyficzny
zakup zakup
budowa
standardowe- wyposażenia
okazjonalna zakładu
go dostosowaneg
Częstotliwość
produkcyjnego
wyposażenia o do potrzeb
zakupu
przez
przekazywanie
odbiorców
specyficznych
zakup półproduktów
transakcje zakup
materiałów przez kolejne
powtarzajÄ…ce standardowych
niestandardo- etapy produkcji
się materiałów
wych
Założenia: (1) Dostawcy i odbiorcy pozostają na rynku.
(2) Istnieje potencjalna konkurencja po stronie podaży.
16.12.2010 5
EFEKTYWNE
STRUKTURY
Charakter inwestycji dokonywanych po stronie podaży
USTROJOWE
niespecyficzny mieszany specyficzny
ustrój trójstronny
(umowy neoklasyczne)
Częstotliwość
ustrój
okazjonalna
zakupu
rynkowy
przez
(klasyczne
odbiorców
umowy)
ustrój
ustrój
zintegrowany
dwustronny
transakcje
powtarzajÄ…ce
siÄ™
umowy relacyjne
Założenia: (1) Dostawcy i odbiorcy pozostają na rynku.
16.12.2010 6
(2) Potencjalna konkurencja po stronie podaży.
Typy struktur ustrojowych
Ustrój rynkowy
lð Przy maÅ‚ym koszcie, transakcje można przenieść gdzie indziej
lð WÅ‚asne doÅ›wiadczenie wystarcza aby okreÅ›lić czy kontynuować danÄ…
transakcje
lð Standaryzacja powoduje, że alternatywny zakup i podaż sÄ… Å‚atwe do okreÅ›lenia
lð Okazjonalne transakcje: kupujÄ…cy i sprzedajÄ…cy nie mogÄ… polegać na
bezpośrednim doświadczeniu, mogą jednak polegać na doświadczeniu innych
kupujących (przykłady: Amazon, Allegro) i agencji ratingowych
lð Mechanizmy te mogÄ… mieć wiÄ™ksze znaczenie, niż ogólny system prawny;
znaczenie tego ostatniego dotyczy głównie sankcji wymuszających
przeniesienie tytułu własności
lð Klasyczne umowy: tożsamość stron nie ma znaczenia, formalne warunki
kontraktu wystarczają do rozstrzygnięć, punkt odniesienia = ogólne ramy
prawne; spory prawne ograniczają się zwykle do określenia rekompensaty w
przypadku szkody; brak wysiłku nastawionego na podtrzymanie relacji,
ponieważ nie ma one niezależnej wartości.
16.12.2010 7
Typy struktur ustrojowych
Ustrój trójstronny
lð Ustrój trójstronny jest typowy dla transakcji okazjonalnych o specyficznym
charakterze. Specyficzny charakter powoduje, że strony mają silną motywację
do doprowadzenia transakcji do końca. Wynika to zarówno ze specyficznego
charakteru transakcji ale również z trudnościami z efektywną wyceną wartości
aktywów gdyby miały być one przekazane innemu użytkownikowi.
lð RozwiÄ…zanie rynkowe zawodzi, ponieważ koszty zbudowania struktury
ustrojowej specyficznej dla okazjonalnej transakcji nie zwrócą się.
lð W to miejsce pojawia siÄ™ czÄ™sto odwoÅ‚anie do specjalistycznej struktury
arbitrażowej (eksperckiej) [4]
16.12.2010 8
Typy struktur ustrojowych
Ustrój dwustronny (1/2)
lð Typowe transakcje w odniesieniu do których pojawiajÄ… siÄ™ wyspecjalizowane
struktury ustrojowe to takie w których występują wyspecjalizowane inwestycje
oraz gdzie potrzebne są póz
niejsze adaptacje i sÄ… one trudne do
wyspecyfikowania na poczÄ…tku.
lð Wyspecjalizowany charakter transakcji oznacza, że agregacja podobnych
transakcji przez system rynkowy nie prowadzi do dodatkowych korzyści skali.
lð Kontynuowanie transakcji nabiera wartoÅ›ci.
lð Adaptacje muszÄ… być renegocjonowane, a korzyÅ›ci obu stron z nowych
adaptacji nie muszą być równomierne; pojawia się zatem ryzyko zachowań
strategicznych (oportunistycznych) pertraktacje przez pośrednictwo rynku
mogą być obciążone dużym kosztem transakcyjnym.
lð RozwiÄ…zania: ustrój dwustronny, w którym zachowana jest autonomia obu
partnerów, lub ustrój zintegrowany: transakcja zostaje wycofana z rynku i
zorganizowana wewnÄ…trz firmy w ramach relacji hierarchicznej.
16.12.2010 9
Typy struktur ustrojowych
Ustrój dwustronny (2/2)
lð Adaptacje iloÅ›ciowe sÄ… zwykle obciążone niższymi kosztami transakcyjnymi
bo występuje tu większa kompatybilność bodz
ców [5] dla obu partnerów
kontraktu.
lð Inaczej jest z adaptacjami cenowymi, które zawsze majÄ… cechÄ™ gry o sumie
zerowej [6]  łatwiej je ująć w pierwotnym kontrakcie jeśli można je uzależnić
od łatwo identyfikowalnych efektów zewnętrznych (egzogenicznych). Jednak
nawet odwołanie się do ogólnych warunków ekonomicznych nie zawsze
rozwiązuje problem, ponieważ te nie muszą być dokładnie odzwierciedlone
przez warunki lokalne (np. odmienne wskaz
niki wzrostu cen).
lð Generalnie, adaptacje cenowe możliwe do ujÄ™cia w kontrakcie muszÄ… być
odniesione do zewnętrznych, istotnych dla transakcji i łatwo
weryfikowalnych wydarzeń, oraz efekty kosztowe muszą być łatwe do
zdefiniowania (np. koszty materiałów w produkcji, ale nie koszty ogólne).
lð Bilateralny charakter transakcji wynika tu z tego, że przeniesienie transakcji do
innych partnerów oznacza wysoki koszt początkowy oraz z tego, że
wyspecjalizowany produkt nie daje się łatwo przenieść do innych zastosowań.
16.12.2010 10
Typy struktur ustrojowych
Ustrój zintegrowany
Bodz
ce do wymiany rynkowej słabną gdy transakcje nabierają bardziej
unikalnego charakteru. Kiedy aktywa stajÄ… siÄ™ specyficzne dla danej transakcji, a
więc mniej przekazywalne, wszelkie korzyści skali mogą być zrealizowane
zarówno przez kupującego jak i sprzedawcę. Wybór ustroju dla transakcji zależy
wówczas od zdolności adaptacyjnych jakie zapewnia. Przyjęcie ustroju
zintegrowanego jest prawdopodobne.
lð Integracja powoduje, że adaptacje mogÄ… być wprowadzane sekwencyjnie
bez konsultacji, uzupełniania lub zmiany początkowych kontraktów.
lð Wspólna wÅ‚asność likwiduje potencjalny konflikt dotyczÄ…cy podziaÅ‚u
zysków.
lð ZakÅ‚adajÄ…c, że bodz
ce wewnątrz organizacji działają prawidłowo, adaptacje są
wcielane w tempie odpowiadającym maksymalizację łącznych korzyści z
transakcji.
lð WspółwÅ‚asność eliminuje ryzyko zachowaÅ„ strategicznych
(oportunistycznych) opartych na asymetrii informacyjnej. Co więcej,
alternatywne, rynkowe rozwiązanie dla  rynku informacji jest trudne, ponieważ
właśnie asymetrie informacyjne tworzą charakterystyczne warunki dla
oportunizmu.
16.12.2010 11
Niepewność (1/2)
lð ZakÅ‚adamy dotÄ…d, że transakcje różniÄ… siÄ™ czÄ™stotliwoÅ›ciÄ… i
specyfiką aktywów, ale wszystkie zakładają niepewność.
lð Niepewność nie ma wiÄ™kszego znaczenia dla transakcji
niespecyficznych (bo ich kontynuacja nie ma większej wartości), jej
stopień nabiera jednak znaczenia dla aktywów specyficznych.
lð Niepewność może mieć charakter zewnÄ™trzny, jak również
charakter wewnętrzny (niepewność behawioralna) : jedna ze
stron transakcji może celowo wprowadzić zakłócenia, które
wpływają na korzyści drugiej strony.
lð PrzykÅ‚ad: umowa stwierdza, że X bÄ™dzie dostarczony przy stanie
a, natomiast X+d przy stanie b. Strona dostarczająca może
fałszywie zadeklarować, że wystąpił stan a. Co więcej odbiorca
może być świadom, że wystąpił stan b, ale nie ma możliwości
weryfikacji przez stronÄ™ trzeciÄ….
16.12.2010 12
Niepewność (2/2)
lð Dla wiele transakcji/produktów atrybut specyficznoÅ›ci może w
różnym stopniu odpowiadać różnym ich wymiarom, a te mogą być
modyfikowane tak aby ograniczyć koszty transakcyjne.
Przykładowo: wartość specjalnego projektowania może być
poświęcona po to, aby uzyskać standaryzację umożliwiającą
wymianę czysto rynkową opartą na ogólniejszych regułach.
lð Generalnie, zmniejszony stopieÅ„ niepewnoÅ›ci sugeruje przejÅ›cie
od ustroju zintegrowanego bÄ…dz
bilateralnego w kierunku
rozwiązań czysto rynkowych.
lð PrzykÅ‚adem sÄ… 'dojrzaÅ‚e' branże gospodarki, gdzie ustrój
określający ramy zakupu materiałów jest zwykle przenoszony w
kierunku organizacji rynkowej.
16.12.2010 13
Mierzalność
lð Mierzalność: Å‚atwość z jakÄ… można skonstruować nagrody (ceny) jako funkcjÄ™
działań (wartości).
lð Problem mierzalnoÅ›ci zanika w sytuacji, kiedy albo nie ma możliwoÅ›ci
oportunizmu, albo nie ma ograniczeń racjonalności (nie ma prywatnej
informacji).
lð Problemy ex ante: negatywna auto-selekcja, kiedy jedna ze stron ma prywatnÄ…
informację (i ogólnie, gdy występuje unikalna informacja). George Akerlof: rynek
używanych samochodów [7]. Joseph Stiglitz: sektor bankowy.
lð Problemy w trakcie wykonywania umów.
lð Jedna strona transakcji ma wiÄ™kszÄ… wiedzÄ™ dotyczÄ…ca szczegółów, niż
druga.
lð Klasyczny problem agencji: X = X(a,t), gdzie X to wartość produkcji, a to
wysiłek, t to niezależne stany świata. Agent zna a ale nie ma bodz
ców aby
ujawnić prawdziwą wartość a drugiej stronie.
lð Może też być tak, że obie strony znajÄ… wartość a, ale koszt poznania tej
informacji przez stronÄ™ postronnÄ… jest wysoki. Alchian i Demsetz: problem
produkcji zespołowej, potrzeba funkcji nadzoru [8]. [również, klasyczny sąd
króla Salomona [9] ].
16.12.2010 14
Empiryczny rozkład ustrojów transakcyjnych
lð RozkÅ‚ad ten przebiega od relacji Å›ciÅ›le rynkowych przez
specyficzne rozwiązania ustrojowe do rozwiązań
zintegrowanych (hierarchicznych).
lð Kryterium może być tu stopieÅ„ autonomii stron
uczestniczÄ…cych w transakcjach.
lð Transakcje nieciÄ…gÅ‚e wystÄ™pujÄ… na jednym biegunie,
scentralizowane, hierarchiczne struktury na drugim, a formy
pośrednie obejmują franszyzy, wspólne przedsięwzięcia, i
inne formy niestandardowych umów.
lð W takim ujÄ™ciu, jednolity empiryczny rozkÅ‚ad przyjmowanych
ustrojów transakcyjnych wzdłuż tej osi wydaje się najlepiej
odpowiadać rzeczywistości.
16.12.2010 15
NOTATKI: 1-4
1. Prezentacja umowy  przedstawienie podstawowych założeń umowy oraz możliwych zmian,
które trzeba będzie wprowadzić w przyszłości (co nie jest takie proste ze względu na zmienność
sytuacji. Mogą wystąpić sytuacje, które w przyszłości doprowadzą do potrzeby pewnych adaptacji
(zmian) w umowie, czego nie da się uwzględnić/przewidzieć na samym początku negocjowania
umowy.
Właśnie takie sytuacje wywołują spory pomiędzy stronami umowy w większej mierze ze względu
na to, że każda strona może interpretować zaszłe sytuacje/zdarzenia w odmienny sposób. Jedna ze
stron może posiadać więcej informacji na temat obecnego stanu rzeczy, ale pod wpływem
zachowań oportunistycznych nie przekazywać ich drugiej stronie (asymetria informacyjna).
2. Adaptacja kontraktu  dostosowanie kontraktu do zmieniajÄ…cej siÄ™ sytuacji w gospodarce.
3. Arbitraż - to metoda rozwiązywania sporów prawnych w sprawach cywilnych lub sprawach
gospodarczych bez udziału sądu powszechnego, w której kompetencje takiego sądu powierza się
bezstronnemu specjaliście (ekspertowi).
4. Np. przy podpisaniu kontraktu dotyczÄ…cego dostawy form konstrukcyjnych dla wybudowania
fabryki możemy zadeklarować że w przypadku spornych kwestii skorzystamy z usług architekta,
jako niezależnego eksperta, który może ocenić trudności które mogą pojawić się przy realizacji
kontraktu i uwzględnić je proponując rozwiązanie (zabezpieczając nas w jakimś stopniu przed
potrzebą adaptacji kontraktu w przyszłości przy zaistnieniu problemowych sytuacji). [Oliver E.
Williamson, Ekonomiczne instytucje kapitalizmu, PWN 1998 r.]
NOTATKI: 5-9
5. Kompatybilność bodz
ców  zgodność bodz
ców dla każdej ze stron kontraktu z celem
podpisywanej umowy (z celem transakcji). Chęć stron do finalizacji kontraktu zgodnie z jego
założeniami jest taka sama.
6. Gra o sumie zerowej  zysk jednego gracza (partnera) oznacza stratÄ™ drugiego.
7.  Zakłada się iż sprzedawca używanego auta ma na jego temat głębszą wiedzę niż nabywca i ta
asymetria wprowadza zakłócenia w działaniu rynku . [Oliver E. Williamson, Ekonomiczne
instytucje kapitalizmu, PWN 1998 r.]
8.  Jeśli dwóch lub więcej pracowników musi działać w sposób skoordynowany i jeśli ich
indywidualnego wkładu nie da się wyodrębnić w drodze badania ex post wyniku pracy, to
może być konieczne wyznaczenia kogoś do nadzorowania tej pracy . [Oliver E. Williamson,
Ekonomiczne instytucje kapitalizmu, PWN 1998 r.]
9.  Każda ze stron transakcji zna całą prawdę na temat zdarzeń, ale jest rzeczą bardzo kosztowną
ujawnienie faktów komukolwiek spoza kręgu bezpośrednich obserwatorów . [Williamson,
ibid.]