Psychologia,to nauka o zachowaniu człowieka.Jej podstawowym celem jest
takie zrozumienie ludzkich zachowań,które umożliwia modyfikację zachowań
niewłaściwych a także promowanie zachowań zdrowych i pożądanych.Zachowanie
człowieka okazuje się bardzo skomplikowanym zjawiskiem,gdyż jest rezultatem
działania wielu czynników zewnętrznych oraz
wewnętrznych,fizycznych,psychicznych,społecznych,duchowych,religijnych,świad
omych i nieświadomych.Okazuje się jednak,że wpływ tych wszystkich czynników
nie jest przypadkowy lecz zorganizowany strukturalnie.Oznacza to,iż jedne z nich
są istotne a inne drugorzędne.Zbadanie i zrozumienie zachowania człowieka, jako
jednostki jest możliwe na tyle , na ile dany kierunek w psychologii jest w stanie
odkryć i opisać te czynniki i procesy , które w decydujący sposób wpływają na jego
zachowanie.Fascynującym zadaniem psychologii jest więc określenie tożsamości
człowieka ,gdyż to , co stanowi istotę człowieka , określa zarazem logikę jego
zachowania.Głównym kryterium i punktem odniesienia ludzkich decyzji i
zachowań jest to , co można nazwać świadomością ludzkiej tożsamości.Potwierdza
się ta teza głównie wtedy,gdy dany człowiek ma problemy ze zrozumieniem
samego siebie i własnej tożsamości.Taka sytuacja prowadzi do frustrującego
poczucia niepewności , do niezdecydowania i zagubienia , do poczucia niepokoju
oraz do chaosu w myśleniu i działaniu.W naszych czasach , problem tożsamości
jednostki ludzkiej , jak i większych grup społecznych , jawi się jako szczególnie
ważny i aktualny.Różnorodność lansowanych obecnie stylów życia , ciągłe życie w
pędzie , wielorakość wizji człowieka , norm etycznych , światopoglądów oraz brak
pozytywnych wzorców i autorytetów moralnych sprawia , że wiek XX-ty był
bardzo często nazywany "wiekiem kryzysu ludzkiej tożsamości"i z całą pewnością
można poprzeć fakt , że wiek XXI-szy ze swymi początkami , niczym się w tym
względzie nie wyróżnia.W kontakcie ze światem współczesnym człowiek staje
wobec konieczności odkrywania oraz respektowania własnej tożsamości tym
bardziej , im intensywniej doświadcza relatywizowania , czy w ogóle pomijania
norm , wartości oraz podstawowych zasad postępowania , charakterystycznych
zarówno dla niego jak i dla jego środowiska społecznego , kulturowego czy
religijnego.Biorąc powyższe pod uwagę , nie powinno więc już nikogo dziwić ,
dlaczego problem człowieka jak i jego tożsamości zajmuje tak wysoką pozycję w
naukach humanistycznych , filozoficznych czy religijnych.W związku z tym , także
główne kierunki i szkoły psychologiczne intensywnie i bezustannie poszukują
struktur , które pozwalają zintegrować wszelkie zachowania jednostki oraz
pozwalają określić jej tożsamość.
Psychologia dla większości ludzi kojarzy się z poznaniem i zbadaniem
wnętrza człowieka , jego osobowości i natury , w całej jego złożoności ,
niejednoznaczności i nieprzewidywalności. Psychologia jest dość specyficzną
nauką.Trudno w niej o ogólnie przyjęte definicje i wzory.Przez lata sewgo istnienia
stworzyła wiele szkół , specyficznie pojmujących rozwój człowieka i jego
funkcjonowanie.Do dnia dzisiejszego trwają spory wśród psychologów,co ma
większy wpływ na rozwój człowieka - czy jego rodzina i otoczenie , czy
uwarunkowania genetyczne , czy też system wychowania i kultura w jakiej żyje.Na
przykład:dlaczego dwoje dzieci,wychowujących się w tym samym domu , przez
tych samych rodziców , częstokroć tak bardzo różni się charakterami?Skąd się
bierze patologia wśród ludzi?Dlaczego coraz częściej młodzi ludzie bez skrupułów
katują i zabijają niewinne osoby?Co wpłynęło na ich postępowanie , czy można
było temu zapobiec?Psychologia w takich momentach bywa mało precyzyjna a
nawet bezradna.Owszem , tworzy się przeróżne teorie , tłumaczące złożone
mechanizmy ludzkich działań ale są one podważalne lub mało spójne.Jeszcze inną
sprawą jest oddziaływanie psychologiczne.Wiele poradników , publikacji i książek
z dziedziny psychologii mówi o tym , jak radzić sobie na przykład z kompleksami ,
urazami z dzieciństwa , lękami , nieśmiałością , kontaktem z drugim człowiekiem
itp. Wiele z nich napisanych jest przejrzystym , zrozumiałym językiem.Kiedy
jednak próbuje się stosować w życiu podane w nich metody , to okazuje się , że
efekty bywają bardzo zróznicowane.Co jest tego przyczyną?Mimo wielu pytań ,
towarzyszących praktyce psychologicznej , zajmuje ona coraz bardziej
eksponowane miejsce w świadomości społeczeństwa.W większości kolorowych
pism i w wielu dziennikach , pojawiają się coraz częściej kąciki z poradami
psychologicznymi.Coraz więcej firm zatrudnia psychologów , którzy pomagają w
doborze kadr , oddziaływują na wizerunek firmy , pomagają osiągnąć zyski.W
wyższych uczelniach pojawiły się , oprócz klasycznej nauki psychologii , kierunki
pokrewne takie jak psychologia reklamy czy psychologia zarządzania zasobami
ludzkimi.To wszystko pokazuje , że człowiek jest istotą na którą można
oddziaływać , osiągając zamierzone efekty , pokazuje również , że nic nie jest
przypadkowe i takie samo.Wszystko może mieć uwarunkowanie psychologiczne , a
więc określoną psychologiczną przyczynę.Człowiek jest istotą o głębokich
procesach psychicznych,do których zaliczyć można
np.myślenie,uczucia,pamięć,postanowienia,dążenia,spostrzeżenia,wyobrażenia;dlat
ego jest ciągłym przedmiotem badań psychologicznych.Człowiek jest także
jednostką społeczną,bezustannie zachodzące w nim procesy w stosunkach z
otoczeniem mają istotny wpływ na jego zachowanie i psychikę.Badaniem psychiki
człowieka dorosłego zajmuje się psychologia ogólna i mogą być to badania biorące
pod uwagę np. osobowość,motywacje,uczucia,myślenie.Przebiegiem oraz prawami
rozwoju dzieci i młodzieży zajmuje się natomiast psychologia rozwojowa.W ciągu
swego istnienia psychologia podzieliła się na odrębne szkoły,w każdej z nich
dominował inny pogląd na temat tego,czym tak naprawdę psychologia powinna się
zajmować i jak to ma być badane.
1.Podejście fizjologiczne:zachowanie człowieka,jego myśli i uczucia
zdeterminowane są przez jego stany fizjologiczne(wzajemne oddziaływanie układu
nerwowego,hormonalnego i ich wpływ na czynności umysłowe ; rola
dziedziczności w zachowaniu).
2.Podejście psychoanalityczne:świadomość i nieświadomość stanowią główne
warstwy psychiki człowieka;ludzie rodzą się z pewną liczbą instynktownych
popędów,które sterują ich zachowaniem i motywacjami;najważniejszy wpływ na
rozwój osobowości mają przeżycia z wczesnego dzieciństwa;struktura osobowości
zawiera stany: id-obejmuje on pierwotne popędy biologiczne,których człowiek
sobie nie uświadamia(np.popęd seksualny),ego-obejmuje czynności świadome,dba
o to,aby popędy zaspokajane były w realistyczny i akceptowalny społecznie sposób
, superego-obejmuje sumienie i obraz siebie.
3.Podejście behawiorystyczne(teoria uczenia się):człowiek kształtowany jest przez
swe interakcje z otoczeniem(uczenie i doświadczenie determinują to,jakimi ludz
mi
się stajemy);celem badań jest zachowanie,które może być
opisywane,przewidywane,wyjaśniane i kontrolowane.
4.Podejście poznawcze:człowiek przyjmuje postawę poznawczą,badawczą,której
celem jest obserwacja świata,stawianie hipotez,eksperymentowanie,nadawanie
światu sensu;przedmiotem badań są:percepcja,myślenie,procesy językowe,pamięć.
5.Podejście humanistyczne:człowiek jest jednostką wolną,bogatą w możliwości
rozwoju i samorealizacji,świadomość i zdolność do samoakceptacji są niezbędnymi
składnikami dobrego funkcjonowania;cel:pomoc człowiekowi w wykorzystaniu
potencjału jego psychicznego rozwoju.
Poznanie psychiki drugiego człowieka jest niezbędne,jeśli chce się wiedzieć
jaki jest,jakie przeżywa emocje,czego pragnie,jaki jest jego stosunek do otoczenia i
siebie samego.W psychologii stosuje się wiele metod poznawania psychiki
człowieka,których nie sposób omawiać w całości.Najważniejsze z nich
to:obserwacja,eksperyment,wywiad,testy i kwestionariusz.
a) Obserwacja psychologiczna jest jedną z najszerzej stosowanych metod
psychicznej analizy człowieka,w czasie której rejestrujemy czynności,reakcje i
zachowania się jednostki.W czasie obserwacji oczekuje się zjawisk,które mogą
wystąpić.W momencie pojawienia się ich,należy zarejestrować nie tylko samo
zjawisko,ale również to co je poprzedzało,oraz co nastąpiło potem.Pierwszą cechą
obserwacji jest jej obiektywność.Obserwator winien zarejestrować wszelkie
zachodzące zjawiska tak,jak one przebiegają,a nie interpretować i
komentować.Drugą cechą obserwacji jest jasno określony cel
obserwacji.Obserwator musi sobie jasno uświadomić,jakie przed nim stoi zadanie i
jaki cel ma zrealizować.Następnymi cechami są dokładność i szczegółowość.Z
wymienionymi wyżej cechami wiążą się następne,dotyczące systematyczności i
planowości obserwacji.Obserwacja chaotyczna nie spełnia swojej roli,stąd wynika
koniecznoścć ustalenia planu dotyczącego ustalenia najbardziej szczegółowych
zadań.Ważna jest także technika rejestracji faktów(arkusze,tabele,protokoły
obserwacji).
b) Eksperyment psychologiczny od obserwacji różni się dużą możliwością
manipulowania zmiennymi oraz zastosowaniem mniej lub bardziej ścisłych
pomiarów uzyskanych efektów.Tu pożądane zjawisko u badanego
wywołujemy,możemy je powtórzyć i zarejestrować to wszystko co mu
towarzyszyło.W eksperymencie,gdy wywołujemy dane zjawisko,możemy
zastosować dokładne przyżądy pomiarowe,aby zarejestrować występujące
zmiany.Metoda eksperymentalna jest szeroko stosowana we wszystkich naukach i
charakteryzuje się następującymi cechami:możliwość badania zamierzonego
danego zjawiska,wywoływanie go i obserwacja jego przebiegu;możliwość kontroli
czynników,od których zależy dane zjawisko i kontroli zmian wywoływanych przez
nie;obiektywne rejestrowanie reakcji;powtarzalność zjawiska,gdyż można je
wywołać wiele razy,sprawdzając słuszność wysuniętych wniosków czy stałości
reakcji.
c) Wywiad jako metoda badań jest nieco inaczej rozumiana niż potoczne używanie
tego terminu.W psychologii wywiadem nazywa się taką rozmowę,która nie dotyczy
osoby udzielającej odpowiedzi,ale spraw występujących poza nią.Gdy zaś
rozmowa dotyczy osoby udzielającej odpowiedzi,wtedy jest to rozmowa
psychologiczna.Wywiad jest metodą poznawczą,polegającą na zebraniu
potrzebnych informacji dotyczących osób czy określonych zjawisk od
kompetentnego informatora.Ważną rolę w przygotowaniu wywiadu stanowi dobór
osób,z którymi chcemy go przeprowadzić oraz ustalenie sposobu postępowania z
tymi osobami,cel wywiadu,zagadnienia w nim poruszane.Wywiad powinien być
protokołowany najlepiej w trakcie prowadzenia go.Rozmowę psychologiczną także
należy dokładnie przygotować,starannie przeprowadzić,wykazać wiele taktu,jasno i
precyzyjnie określić cel rozmowy,pytania i zagadnienia poruszane w rozmowie
powinny być wcześniej zorganizowane.Bardzo istotne jest podczas
przeprowadzania rozmowy nawiązanie kontaktu z osobą badaną.Rozmowa,tak jak
wywiad powinna być rejestrowana.
d) Testy psychologiczne służą do badania różnych dyspozycji psychicznych,dają
możliwość oceny psychicznej jednostki i pozwalają na postawienie diagnozy.Są to
zadania rozwiązywane przez osoby badane,pozwalające na określenie danej
właściwości psychicznej i porównanie jej z ustalonymi normami lub wynikami
innych osób wcześniej zbadanych.Testów psychologicznych jest dużo i dla
łatwiejszej orientacji połączono je w pewne grupy;testy
zdolności(inteligencji,zdolności specjalnych);testy osobowości;testy wiadomości.
e) Kwestionariusz jest metodą szeroko stosowaną w różnych badaniach.W
psychologii kwestionariusz,jako metoda badań,jest sprawdzonym zestawem
zagadnień lub specjalnie dobranych pytań,do których osoba badana wyraża swój
stosunek.Jako metoda badań musi podlegać określonym rygorom i odpowiadać
ustalonym zasadom.Kwestionariusz przed dopuszczeniem do badań powinien być
sprawdzony na tak zwanych grupach skrajnych,o których wiadomo,że różnią się
wyraz
nie badaną właściwością.Wyróżniamy dwa rodzaje kwestionariuszy:jeden
służy do badania różnych dziedzin naszej działalności,ustosunkowania się do
różnych sytuacji;drugi do badań charakterologicznych,określających właściwości
psychiczne jednostki lub wykrywających zaburzenia psychiczne.Kwestionariusz
nie może być zbyt długi.Aby odpowiedzi były rzetelne,należy zapewnić dyskrecję
i anonimowość badania.
Obserwując zachowanie się ludzi,można stwierdzić,że nie zawsze zależy ono
od czynników zewnętrznych i że nie ma ścisłej zależności między działającymi
bodz
cami a reakcją na nie.Ten fakt zwrócił uwagę badaczy na samą naturę
człowieka i w niej szukano odpowiedzi na pytanie , co ma wpływ na takie a nie
inne zachowanie jednostki.Stwierdzono między innymi,że zachowanie ludzi
charakteryzuje się pewną stałością i w tych samych sytuacjach ten sam człowiek
reaguje tak samo.Natomiast różni ludzie znajdujący się w tych samych sytuacjach
reagują różnie.Znając reakcje poszczególnych osób , można z dużą pewnością
przewidywać ich reakcje w określonych sytuacjach.Zachowanie człowieka zależy
od jego cech stałych lub względnie stałych,które wyznaczają jego sposoby
zachowania.Zespół cech regulujących zachowanie się jednostki,niedostępnych dla
obserwacji,ale różnicujących reakcje poszczególnych ludzi,nazwano
osobowością(zespół właściwości / cech ,będących wewnętrznymi dyspozycjami
wpływającymi na zachowanie się jednostki).Cechy osobowości kształtują się wraz
z rozwojem człowieka w ciągu całego jego życia.Wiele czynników ma wpływ na
nie,między innymi , a może przede wszystkim ,wychowanie i oddziaływanie grupy
społecznej,w której dana jednostka żyje i działa aktywnie.Przez wielu badaczy
osobowość jest rozpatrywana jako centralny system regulacji czynności.W mózgu
człowieka znajdują się jednostki czynnościowe zwane "układami funkcjonalnymi" ,
które są elementem wykonywania czynności.Jednakże w psychologii określeniem
obejmującym działalność jednostek czynnościowych jest "schemat
dynamiczny",nazywany również "nastawieniem",ponieważ nastawia on jednostkę
na odbiór określonych informacji lub na wykonywanie niezbędnych,koniecznych
czynności.Trwałe i ogólne nastawienia są najbardziej złożone i tworzą one
skomplikowaną organizację lub inaczej system czy "sieć".Ten właśnie system(sieć)
nastawień ogólnych i trwałych ,utworzony nad dużą masą nastawień niższego
rzędu,wpływający na zachowanie się jednostki nazywamy osobowością.Schematy
dynamiczne podlegaja modyfikacji,zmianom,pod wpływem rozwoju jednostki.W
mechanizmach regulacji można wyróżnić dwa poziomy,na krórych
działają.Pierwszy poziom-to mechanizmy podstawowe popędowo-
emocjonalne,oparte na doświadczeniach pierwszych lat życia jednostki.Drugi
poziom mechanizmów -hierarchicznie wyższy-oparty jest na systemie struktur
poznawczych.Do mechanizmów pierwszego poziomu należą:popędy,potrzeba
kontaktu emocjonalnego,wrogość.
a)Popędem nazywamy jednostkę czynnościową,regulującą zachowanie i mającą na
celu zabezpieczenie równowagi biologicznej ustroju.Na tworzenie się popędu duży
wpływ ma środowisko jednostki , a szczególnie warunki społeczno-kulturowe , w
których żyje.Jednak o ostatecznym ukształtowaniu się popędu decydują
indywidualne właściwości człowieka,dzięki którym mogą powstać formy
czynności nie przewidziane przez żadne normy społeczne.Przykładem tego są
patologiczne popędy.Powstawanie popędu może następować w różnorodnych
sytuacjach,a sam popęd przybierać formy czasem zupełnie nieoczekiwane.
b)Potrzeba kontaktu emocjonalnego występuje od najwcześniejszych lat życia i jest
u ludzi powszechna.Kontakt pomiędzy matką a dzieckiem ,a szczególnie opieka
nad małym dzieckiem , ma duży wpływ na formowanie się jego
osobowości.Potrzeba kontaktu występuje nie tylko u dzieci,ale również u dorosłych
i łączy się z poczuciem bezpieczeństwa.Ludzie,którzy oczekują jakiegoś przykrego
przeżycia,wywołującego strach,wolą przebywać w towarzystwie innych niż w
samotności.
c)Wrogość,reakcje gniewu czy agresja są spowodowane różnego rodzaju
czynnikami ograniczającymi możliwości swobodnego poruszania się,izolacją czy
przeszkodami w realizacji zamierzonych celów.Agresywność , jako specyficzny
mechanizm regulacyjny , zaczyna się kształtować pod wpływem przykrych
doświadczeń i pobudza ona do czynności atakowania,niszczenia,bicia,dając osobie
wrogo nastawionej zadowolenie i rozładowanie napięcia.Tego rodzaju zachowania
powstają przy przeżywaniu doświadczeń frustracyjnych i im one są silniejsze,tym
mechanizm agresywności jest bardziej rozbudowany.W formowaniu się
mechanizmu wrogości i agresji dużą rolę odgrywa stykanie się ze wzorami
agresywnego zachowania.y
ródła agresji mogą być różne:surowi lub odrzucający
dziecko rodzice,złośliwi i dokuczliwi koledzy,w póz
niejszym wieku
-niesprzyjający układ stosunków interosobniczych w pracy,ciągłe utrudnienia lub
ograniczenia.
Na wyższym poziomie działają mechanizmy struktur poznawczych.Są to
schematy(oczekiwania,nastawienia) o różnym stopniu ogólności -niższym i
wyższym.Te o najwyższym stopniu ogólności nastawione są na odbiór
odpowiednich pobudzeń , ale nie dotyczących pojedyńczych zdarzeń ,lecz ich
istotnego sensu.Człowiek w tym systemie regulacji zdolny jest do podejmowania
różnorodnych zadań nadrzędnych , przewidywania nie tylko czynności ale i ich
następstw.To , co człowiek robi , nie jest już tylko serią izolowanych czynności czy
zachowań , ale stanowi zwarty układ działań w tworzeniu struktur celów
życiowych jednostki i ich realizacji.Proces tworzenia się struktur poznawczych
wiąże się ze stałym dopływem informacji,których organizacja tworzy określona
sieć poznawczą.Ludzie różnią sie pod względem stylu poznawczego,co wyraża się
w spostrzeganiu(percepcji).Początkowo u małego dziecka system poznawczy jest
mało zróżnicowany ale z rozwojem różnicuje się coraz bardziej a dalszą
konsekwencją jest zróżnicowany obraz świata i własnej osoby.Z otaczającego nas
świata dociera bardzo wiele informacji,często w sposób chaotyczny,należy je
uporządkować , aby dobrze orientowac się w tym,co wokół nas sie dzieje.Czlowiek
musi więc dysponowac odpowiednimi urządzeniami ,pozwalającymi dostrzegać
ład i porządek w informacjach idących z otoczenia.Pozwala to na łączenie
różnorodnych informacji i czynności w jedną całość i poznawanie nie tylko
otaczającego nas świata w jego realnych formach,ale również tworzenie własnego
obrazu świata w formach udoskonalonych.W umyśle człowieka tworzy się "idealny
obraz świata".Ta wersja idealna nie dotyczy tylko obrazu świata ,ale również
własnego ja.Powstaje obok "ja realnego"-"ja idealne" , będące wyobrażeniem
siebie takim,jakim chciałoby się być.Aby powstało "ja idealne", musi sie najpierw
wyodrębnić "ja realne".Tworzy się ono już u małego dziecka w wyniku
rozróżniania między tym , co dotyczy własnej osoby , a tym , co dotyczy
otoczenia.Ukształtowanie się własnego "ja" ma duży wpływ na rozwój samooceny
własnych możliwości.Samoocena może się kształtować na trzech
poziomach:zawyżona(jednostka przecenia swoje możliwości i przewiduje znacznie
wyższe wyniki niż może osiągnąć);zaniżona(uporczywe przewidywanie niższych
wyników niż się osiąga,niedocenianie własnych możliwości);adekwatna(pełna
realizacja zadań ,dostosowanych do możliwości wykonawczych
jednostki).Osobowość jako centralny system regulacji czynności umożliwia
również ustalenie hierarhii celów(działanie w sposób
uporządkowany,rozwarstwienie celów na najważniejsze i drugoplanowe) oraz
przystosowanie jednostki do otoczenia,do jego wymagań i zmian,jakie się w
otoczeniu dokonują.Dlatego funkcjonowania osobowości nie można badać w
oderwaniu od środowiska , w którym człowiek żyje.Osobowość poza funkcją
integrującą spełnia również funkcję kontrolującą.Zdolność do radzenia sobie z
trudnościami wynika ze specjalnej organizacji nastawień , którą można nazwać
mechanizmami kontroli.Nie wszystkie jednak zachowania człowieka są
kontrolowane,dlatego popada często w różnego rodzaju niepotrzebne konflikty.W
normalnym postępowaniu człowieka rzadko się zdarzają takie sytuacje,na ogół
zachowanie człowieka podlega mechanizmom kontroli.Zachowanie pozbawione
kontroli występuje często pod wpływem zaburzeń wywołanych przez używanie
narkotyków,środków odurzających lub w upojeniu alkoholowym.Samokontrola
może znajdować się na różnych poziomach u różnych osób.O ludziach,którzy
wykazują zaburzenia w zachowaniu się w sytuacjach niezbyt trudnych,mówi się,że
są słabi i ich samokontrola jest niewielka.Innych,u których nawet w sytuacjach
trudnych zachowanie nie ulega zaburzeniu,określa się jako silnych , o wysokim
poziomie samokontroli.Efektywna samokontrola zależy przede wszystkim od
dojrzałości emocjonalnej osobnika,wyrażającej się tym ,że nie czuje się on
bezradny i opuszczony , osiąga odpowiedni poziom moralny,nastawiony jest
prospołecznie i powinna być ona adekwatna do sytuacji , w jakiej znajduje się
jednostka,pozwalając jednocześnie na osiągnięcie zamierzonych celów.Zachowanie
wynikające z niedojrzałości emocjonalnej można obserwować np. u dzieci
przestępczych,u młodocianych przestępców , u których występuje
niewspółmierność siły agresji do bodz
ców wywołujących ją.Inną bardzo ważną
cechą człowieka badanego pod kątem psychologicznym jest jego temperament i
zależy on od wrodzonych cech układu nerwowego oraz jest indywidualną
właściwością jednostki,przejawiającą się w ogólnej aktywności , sile , szybkości i
trwałości reakcji.W temperamencie ujawnia się dynamika życia emocjonalnego
jednostki ,sposoby zewnętrznego wyrażania uczuć i zachowania się.Istotnymi
cechami temperamentu są:wrażlowość na bodziec,impulsywność,siła i trwałość
reakcji emocjonalnej oraz tempo przebiegu procesów psychicznych.Już w
starożytności przyjęto podział na cztery główne typy temperamentu a twórcą tego
podziału był Hipokrates.Podstawą podziału były cztery  wilgotności decydujące o
reakcjach człowieka.Zależnie od przewagi jednej z  wilgotności reakcje są
gwałtowne lub łagodne.Do czterech podstawowych zaliczył
on:sanquis(krew),chole(żółć),melas chole(czarna żółć) i phlegma(flegma).Stąd
wywodzą się cztery typy:
-Sangwinik (osobnik żywy,impulsywny,ruchliwy);
-Choleryk (osobnik pobudliwy,wrażliwy,impulsywny,energiczny);
-Melancholik (osobnik wrażliwy,impulsywny,powolny,o trwałych emocjach);
-Flegmatyk (osobnik o małej wrażliwości i
impulsywności,zrównoważony,powolny,spokojny).
Ogólnie przyjmuje się , że cechy temperamentu zależą od wrodzonych właściwości
układu nerwowego , wzajemnego stosunku kory do ośrodków podkorowych oraz
czynności gruczołów wydzielania wewnętrznego i przemiany materii w
organizmie.Zależności temperamentu od budowy ciała,wyprowadzał E.Kretschmer
i jest on twórcą tzw.typologii konstytucjonalnej.Na podstawie badań i obserwacji
pacjentów stwierdził,że istnieje zależność między budową ciała osobnika a
podatnością na choroby psychiczne.Po długich obserwacjach i porównaniach
Kretschmer wyodrębnił cztery typy budowy ciała:leptosomatyk
(chudy,wysoki,ramiona i twarz szczupła,kończyny długie i chude);pyknik
(otyły,średniego wzrostu,krótka szyja,głowa okrągła,duży brzuch);atletyk (silna
budowa,umięśniony,wzrost średni lub wysoki,szeroki w barach,wąski w
biodrach);dysplastyk (budowa nieregularna,deformacje w budowie,o wyjątkowo
wysokim wzroście,najczęściej o zaburzonej regulacji hormonalnej).Jednocześnie
stwierdził on , że szczególnie podatni na choroby psychiczne są leptosomatycy i
pyknicy.Po dalszych badaniach wydzielił w zależności od typów budowy ciała trzy
typy psychiczne , które nazwał temperamentami.Należą do nich:
-schizotymik(od schizofrenii);budowa leptosomatyczna,zamknięty w sobie,mało
towarzyski,drażliwy,oschły,trudno sie przystosowuje,skłonny do abstrakcji,
-cyklotymik(od cyklofrenii);budowa pykniczna,towarzyski,radosny,ale również
poddający się smutkom,łatwo nawiązuje kontakty,skłonny do realizmu,
-iksotymik;budowa atletyczna,spokojny,mało wrażliwy,umiarkowany w gestach,z
trudnością przechodzi z jednej czynności do drugiej,o małej plastyczności
umysłowej.
Zagadnieniem temperamentu zajmował się również radziecki uczony I.P.Pawłow i
na podstawie wielu badań wyodrębnił cztery typy układu nerwowego:
-silny,zrównoważony,żywy(sangwinik);
-silny,zrównoważony,powolny(flegmatyk);
-silny,nie zrównoważony,pobudliwy(choleryk);
-słaby,o obniżonej pobudliwości(melancholik).
Pawłow uważał,że typ układu nerwowego jest fizjologicznym podłożem
temperamentu,a jednocześnie stwierdzał,że jest on wrodzony i mało podatny na
działanie środowiska.Według psychologii ogólnej cechy temperamentu przejawiają
się również w nastawieniu do życia i społeczeństwa,w stosunku do innych ludzi i
do siebie.Do cech temperamentu zalicza się :siłę i wielkość reakcji oraz czas
przebiegu reakcji.
Działanie człowieka prowadzi do prawidłowego,a więc zgodnego z
wymaganiami otoczenia ,zachowania się w różnych sytuacjach.Zachowanie , to
inaczej mówiąc,zespół czynności jednostki,które mogą być obserwowane przez
inne osoby lub przyżądy pomiarowe.Czynnością natomiast nazywa się
ukierunkowaną aktywność jednostki wobec otaczającego świata,skierowaną na
osiagnięcie jakiegoś celu.Czynność jest podstawowym pojęciem psychologii . Za
pomoca czynności czlowiek realizuje swoje postawy do świata i wyróżniamy
między innymi
czynności:wegetatywne,ruchowe,manipulacyjne,werbalne,intelektualne.Najwyższą
formą czynności są czynności świadome.Świadomość w ujęciu psychologicznym
będzie pewną cecha procesów psychicznych ,dzięki której są one subiektywnie
doświadczane,choc odzwierciedlają obiektywną rzeczywistość.Świadomość różni
zasadniczo psychikę człowieka od psychiki zwierząt.Rozwój świadomości łączy się
z rozwojem mózgu człowieka,który jest centrum ludzkiej psychiki czyli inaczej
mówiąc,funkcją wysoko zorganizowanej materii.Rozwój psychiki ludzkiej
uwarunkowany jest przebiegiem procesów społeczno-historycznych i przejawia się
w powstawaniu coraz to nowych potrzeb ludzkich.Sposób życia człowieka różni się
zasadniczo od sposobu życia zwierzęcia.Zwierzę przystosowuje się tylko do
przyrody ,człowiek natomiast swoją działalnością wpływa na
przyrodę,przystosowując ją świadomie do swoich potrzeb.Człowiek jest zarówno
organizmem potrzebującym określonych warunków do utrzymywania się przy
życiu,jak i jednostką społeczną żyjącą w grupach i utrzymującą z innymi
kontakty.Powstają więc różnego rodzaju związki i zależności społeczne,które
wymagają również przystosowania się społecznego do wymagań grupy.Jednostka
ludzka zmienia się w zależności od zmian ekonomicznych zachodzących w
społeczeństwie.Na rozwój psychiczny człowieka duży wpływ ma środowisko
społeczne,w którym żyje i pracuje.
W oparciu o powyższy , skrótowy przegląd najważniejszych zagadnień
związanych z człowiekiem,jako przedmiotem badań w psychologii można
stwierdzić,że jednostka ludzka jest zjawiskiem złożonym i bogatym w swej
strukturze oraz treści.Różnorodność poglądów,definicji,wszelkie rozbieżności w
temacie badań nad psychiką człowieka są zarówno rezultatem złożoności tego
zjawiska ,jak również odmienności założeń antropologicznych,charakterystycznych
dla poszczególnych kierunków psychologicznych.Trzeba podkreślić,że każda z
omawianych tutaj psychologicznych definicji wnosi pewien specyficzny i cenny
wkład w wyjaśnienie i opisanie omawianego zagadnienia.Mimo,że psychologia nie
jest kompetentna , by ostatecznie ustalić wymiary ludzkiej psychiki i tożsamości
,może jednak wnieść cenny wkład w promowanie dojrzałej i integralnej tożsamości
danego człowieka.Zadaniem psychologii jest więc pomagać człowiekowi jako
jednostce w odkryciu i akceptacji calego bogactwa ludzkiej rzeczywistości,która
składa się na integralną tożsamość człowieka.Także wtedy,gdy droga do realizacji
tej rzeczywistości prowadzi przez niepokój i wysiłek pracy nad sobą.
y
ródła bibliograficzne.
Z.Putkiewicz,B.Dobrowolska: Podstawy psychologii,pedagogiki
isocjologii .PZWL,Warszawa1981r.
M.Maruszewski: Psychologia jako nauka o człowieku.Cz.3 i
4 .KiW,Warszawa1966r.
M.Przetacznikowa: Psychologia ogólna .WSiP,Warszawa1975r.
E.Hilgard: Wprowadzenie do psychologii .PWN,Warszawa1991r.
Z.Babska: Metody badawcze stosowane w psychologii .PWN,Warszawa1974r.
S.Gerstmann: Wprowadzenie do psychologii
osobowości .Ossolineum,Wrocław1988r.
J.Strelau: Temperament i typ układu nerwowego .PWN,Warszawa1969r.
T.Tomaszewski: Wstęp do psychologii .PWN,Warszawa1963r.
Z.Paleski: Zarys wybranych metod psychologicznych .PWN,Warszawa1975r.
I.P.Pawłow: Wybór pism .PZWL,Warszawa1951r.