PRACA ORYGINALNA ISSN 1643 0956
Agnieszka Butwicka1, Agnieszka Gmitrowicz2
1
Wydział Lekarski Uniwersytetu Medycznego w A
odzi
2
Klinika Zaburzeń Afektywnych, Psychotycznych i Psychiatrii Młodzieżowej Katedry Psychiatrii Uniwersytetu Medycznego w A
odzi
Różnice w występowaniu objawów
somatycznych w przebiegu epizodu
depresyjnego u kobiet i mężczyzn
Differences between men and women in somatic symptoms prevalence during the
depressive episode
STRESZCZENIE ból w klatce piersiowej. Natomiast u kobiet zaobser-
wowano częstsze występowanie: bólów mięśni, piecze-
WST
P. Objawy somatyczne często towarzyszą de-
nia skóry, duszności, świądu, nudności, wymiotów oraz
presji. Ich występowanie jest związane z licznymi
nawracających infekcji górnych dróg oddechowych.
pojęciami, jak: maski depresji, somatyzacja, objawy
WNIOSKI. Somatyzacja w przebiegu depresji częściej
psychosomatyczne, zespół somatyczny. Natomiast
dotyczy kobiet, co może komplikować obraz klinicz-
związek objawów somatycznych depresji z płcią jest
ny choroby w tej grupie pacjentów, a jednocześnie
omawiany w literaturze rzadko i niejednoznacznie.
maskować chorobę podstawową i opóz
niać jej pra-
MATERIAA
I METODY. Celem niniejszej pracy było
widłowe leczenie.
określenie częstości występowania zgłaszanych ob-
jawów somatycznych u kobiet i mężczyzn z rozpo-
słowa kluczowe: depresja, różnica płci, somatyzacja
znaną depresją oraz wykazanie różnic związanych
z płcią. Za pomocą specjalnie opracowanego kwe-
stionariusza przebadano (przed włączeniem lecze-
ABSTRACT
nia farmakologicznego) 70 pacjentów z rozpozna-
niem epizodu depresyjnego (40 kobiet i 30 mężczyzn)
BACKGROUND. Somatic symptoms frequently occur
hospitalizowanych w Centralnym Szpitalu Klinicznym
in patients with depression. Their existence is asso-
Uniwersytetu Medycznego w A
odzi oraz w Szpitalu
ciated with numerous terms such as masked depres-
im. J. Babińskiego w A
odzi.
sion, somatization, psychosomatic symptoms, so-
WYNIKI. Badane grupy nieznacznie się różniły pod
matic syndrome. However, the relation of somatic
względem współistniejących chorób somatycznych;
manifestation of depression with gender is rarely
mężczyz
ni częściej zgłaszali chorobę niedokrwienną
and inconclusively discussed in the literature on the
serca, a kobiety niedoczynność tarczycy. Wśród ko- subject.
biet objawy somatyczne w przebiegu depresji po- MATERIAL AND METHODS. The aim of the study was
twierdzało 75% badanych, a wśród mężczyzn
to establish the prevalence of somatic symptoms in
 50%. Mężczyz
ni istotnie częściej niż kobiety zgła- men and women with a diagnosed depression and
szali takie objawy somatyczne związane z depresją,
to establish gender specific differences. Using the
jak: zaburzenia seksualne, częste oddawanie moczu,
original authors questionnaire, 70 patients with
a diagnosis of a depressive episode (40 women and
30 men) were examined before pharmacological
treatment. The patients were treated in the Central
University Hospital, Medical University of Lodz and
Adres do korespondencji: Agnieszka Butwicka
J. Babinski Memorial Hospital in Lodz.
ul. Armii Krajowej 40/90, 94 046 A
ódz

RESULTS. The examined groups differed insignificant-
tel.: [phone]
ly regarding concomitant diseases; men more fre-
e-mail: [e-mail]
quently reported ischaemic heart disease, whereas
Psychiatria w Praktyce Ogólnolekarskiej 2006; 4 (6): 155 160
Copyright � 2006 Via Medica more women reported hypothyerosis. Among wom-
Praca nie otrzymała żadnego wsparcia finansowego. en, somatic symptoms over the course of depres-
www.psychiatria.med.pl 155
Psychiatria w Praktyce Ogólnolekarskiej 2006, tom 6, nr 4
sion were confirmed in 75% of patients, whereas in
Ponieważ często trudno jednoznacznie rozstrzy-
men this rate was 50%. Men more frequently report-
gnąć, które objawy somatyczne są ściśle połączone
ed depression-related somatic disorders such as: sex-
z depresją, a które mogą wynikać ze współistnieją-
ual dysfunction, polakizuria and chest pain. In wom-
cej choroby, istotne jest poszukiwanie specyficzno-
en symptoms of greater prevalence then in men were
ści wspomnianych objawów, a jednocześnie ich
as follows: muscle pain, burning skin sensations, dys-
związku z płcią. Powszechnie wiadomo, że na de-
pnoea, pruritus, nausea, vomiting and recurrent up-
presję znacznie częściej chorują kobiety [5]. Odpo-
per respiratory tract infections.
wiedz
na pytanie, czy ta różnica częstości depresji
CONCLUSIONS. Somatization during the course of
w zależności od płci przekłada się na objawy soma-
depression is more frequent in women, which may
tyczne, jest niejednoznaczna. Silversteine i Blumen-
complicate the clinical image in this group of pa-
thal [6] uważają, że u kobiet częściej rozpoznaje się
tients, thus masking the primary disease and delay
adequate treatment. depresję, gdyż spełniają one więcej kryteriów dia-
gnostycznych tej choroby, co wynika z obecności ob-
key words: depression, gender differences,
jawów somatycznych depresji.
somatization
Materiał i metody
Celem niniejszej pracy było porównanie często-
Wstęp
ści współwystępowania określonych chorób somatycz-
Objawy somatyczne powszechnie towarzyszą
depresji. Według badań przeprowadzonych przez Świa- nych u kobiet i mężczyzn z rozpoznanymi zaburze-
tową Organizację Zdrowia około 69% pacjentów z de- niami afektywnymi (epizod depresyjny) oraz określe-
presją (45 95%) zgłasza się do lekarza pierwszego kon- nie, które izolowane objawy somatyczne występują
istotnie częściej u kobiet i w jakim stopniu są one cha-
taktu jedynie z powodu dolegliwości fizycznych [1].
Występowanie objawów somatycznych w prze- rakterystyczne dla depresji u chorych płci żeńskiej.
Za pomocą specjalnie opracowanego kwestio-
biegu depresji jest związane z takimi pojęciami, jak:
maski depresji, somatyzacja, objawy psychosoma- nariusza (na podstawie piśmiennictwa i skal depresji)
przebadano pacjentów leczonych w okresie roku
tyczne czy zespół somatyczny [2]. W piśmiennictwie
akademickiego (2004/2005) w Centralnym Szpitalu
wśród tych objawów wymienia się: spadek energii,
Klinicznym Uniwersytetu Medycznego w A
odzi oraz
zaburzenia snu, dolegliwości bólowe (napięciowe bóle
głowy, mięśni, stawów), objawy ze strony układu ser- w Szpitalu im. J. Babińskiego w A
odzi z rozpozna-
niem epizodu depresyjnego w przebiegu zaburzeń
cowo-naczyniowego (kołatania serca, ból w klatce
piersiowej), układu pokarmowego (zaburzenia żołąd- afektywnych dwubiegunowych i zaburzeń depresyj-
nych nawracających. Badanie przeprowadzono przed
kowo-jelitowe, spadek łaknienia), układu płciowego
włączeniem farmakoterapii. Diagnozę stosowano
(zaburzenia potencji i cyklu menstruacyjnego) [3].
zgodnie z kryteriami diagnostycznymi ICD-10. Wy-
Według autorów pozycji  Klasyfikacja zaburzeń
psychicznych i zaburzeń zachowania w ICD-10. Ba- stępowanie chorób somatycznych stwierdzano na
podstawie wyników badania podmiotowego i przed-
dawcze kryteria diagnostyczne [4] do stwierdzenia
miotowego, a także dokumentacji oraz wykonanych
zespołu somatycznego w epizodzie depresyjnym
konieczne jest występowanie 4 spośród następują- badań dodatkowych.
W analizie statystycznej tabel częstości bada-
cych objawów:
nych objawów wykorzystano test c2 z poprawką
 wyraz
na utrata zainteresowań lub zadowolenia
w zakresie aktywności zwykle sprawiających przy- Yatesa oraz dwustronny test dokładny Fishera dla
liczności poniżej 5 w dowolnym polu tabeli dla po-
jemność;
 brak reakcji emocjonalnych wobec wydarzeń i ak- równywanej cechy. Do porównań cech ciągłych uży-
to testu t-Studenta. Za poziom istotności statystycz-
tywności, które zwykle wyzwalają takie reakcje;
 wcześniejsze niż zwykle (o e" 2 h) poranne bu- nej uznano p poniżej 0,05.
dzenie się;
 silne pogorszenie nastroju rano;
Wyniki
 obiektywne wskaz
niki wyraz
nego zahamowania
We wskazanym okresie do badań zakwalifiko-
lub pobudzenia (zauważalne dla innych osób);
wano 70 pacjentów z obu ośrodków (40 kobiet
 wyraz
ny spadek łaknienia i obniżenie masy ciała
i 30 mężczyzn). Średnia wieku u kobiet wynosiła 52,5 ą
(e" 5% w ciągu ostatniego miesiąca);
ą 10,1 roku, a u mężczyzn  56,5 ą 15,4 roku.
 wyraz
ny spadek libido.
156 www.psychiatria.med.pl
Agnieszka Butwicka, Agnieszka Gmitrowicz, Płeć a objawy somatyczne w depresji
Tabela 1. Występowanie chorób i stanów somatycznych u chorych na depresję z uwzględnieniem płci
Table 1. Gender differences in prevalence of somatic diseases and medical conditions in depressive patients
Kobiety (n = 40) Mężczyz
ni (n = 30) p
nn
Wole obojętne 4 10% 0 0% NS
Niedoczynność tarczycy 5 13% 0 0% 0,07
Nadczynność tarczycy 1 3% 0 0% NS
Stan po strumektomii 3 8% 0 0% NS
Hiperprolaktynemia 1 3% 0 0% NS
Cukrzyca 0 0% 4 13% NS
Nadciśnienie tętnicze 8 20% 8 27% NS
Zaburzenia rytmu 2 5% 0 0% NS
Reumatoidalne zapalenie stawów 1 3% 0 0% NS
A
uszczyca 2 5% 1 3% NS
Choroba niedokrwienna serca 4 10% 9 30% 0,06
Astma oskrzelowa 2 5% 0 0% NS
Przewlekła obturacyjna choroba płuc 0 0% 1 3% NS
Rozrost gruczołu krokowego   2 7% 
Choroba wrzodowa żołądka 3 8% 0 0% NS
Przewlekłe zapalenie żołądka 0 0% 3 10% NS
Stan po cholecystektomii 4 10% 0 0% NS
Atopowe zapalenie skóry 1 3% 3 10% NS
NS  nieistotne statystycznie (p > 0,1)
Obie przebadane grupy nie różniły się istotnie pod zaburzenia seksualne, częste oddawanie moczu oraz
względem wieku. W grupie kobiet znalazły się 3 pa- ból w klatce piersiowej. Natomiast objawy, które
cjentki z rozpoznaniem łagodnego epizodu depre- zgłaszano istotnie częściej w grupie kobiet, to: bóle
syjnego, 13 z epizodem umiarkowanym i 24 z cięż- mięśni, pieczenie skóry, duszność, świąd, nudności
kim, a w grupie mężczyzn było to odpowiednio: i wymioty oraz częste infekcje.
6, 8, 16 pacjentów. Nie stwierdzono istotnej staty-
stycznie różnicy między nasileniem depresji w obu
grupach. Spośród chorób i stanów somatycznych Dyskusja
(tab. 1) u mężczyzn najczęściej występowały: choroba Uzyskane wyniki wskazują na częstsze wystę-
niedokrwienna serca, nadciśnienie tętnicze oraz powanie objawów somatycznych towarzyszących
cukrzyca. U kobiet natomiast najczęstszymi rozpozna- depresji u badanych kobiet, leczonych w wybranych
wanymi stanami somatycznymi były nadciśnienie szpitalach psychiatrycznych z regionu A
odzi. Doko-
tętnicze, niedoczynność tarczycy, choroba niedo- nane przez Silversteina i wsp. [7, 8] analizy danych
krwienna serca oraz wole obojętne. Różnice między uzyskanych z 2 amerykańskich badań epidemiolo-
grupami nie osiągnęły istotności statystycznej. gicznych: NCS (National Comorbidity Survey) i ECA
Niezależnie od ewentualnie rozpoznanych cho- (Epidemiologic Catchment Area) wskazują na 2-krot-
rób kobiety najczęściej skarżyły się (przed włączeniem nie większe rozpowszechnienie depresji z towarzy-
leczenia przeciwdepresyjnego) na następujące objawy szącymi objawami somatycznymi w populacji kobiet
(tab. 2): utratę libido, nadmierną senność, utratę apety- niż wśród mężczyzn, przy jednocześnie zbliżonej
tu, uczucie zmęczenia, kołatania serca, wzmożoną po- u obu płci częstości występowania depresji bez ob-
tliwość. Mężczyz
ni natomiast najczęściej zgłaszali: utra- jawów somatycznych. W badaniach tych za kryte-
tę libido, zaburzenia seksualne, uczucie zmęczenia, rium depresji z objawami somatycznymi przyjęto
hiposomnię, utratę apetytu oraz odczucie dyskomfortu obecność 3 objawów: zaburzeń snu, uczucia zmęcze-
w klatce piersiowej. Objawy te powodowały istotne kli- nia lub zmian apetytu. Wyniki innych badań Silverste-
niczne cierpienie i miały wpływ na nasilenie depresji. ina [9] wskazują także na większe rozpowszechnienie
U mężczyzn istotnie statystycznie częściej niż depresji z towarzyszącymi objawami somatycznymi
u kobiet występowały następujące objawy (tab. 2): u kobiet wśród uczniów szkół średnich i studentów.
www.psychiatria.med.pl 157
Psychiatria w Praktyce Ogólnolekarskiej 2006, tom 6, nr 4
Tabela 2. Częstość występowania objawów somatycznych w przebiegu epizodu depresyjnego zależnie od płci
pacjentów
Table 2. Gender differences in prevalence of somatic symptoms during depressive episode
Kobiety (n = 40) Mężczyz
ni (n = 30) p
Kategoria Objawy somatyczne n n
Zaburzenia snu Bezsenność 36 90% 24 80% NS
Nadmierna senność 3 8% 6 20% NS
Dolegliwości bólowe Bóle głowy 24 60% 15 50% NS
Bóle mięśni 19 48% 2 7% 0,002
Bóle stawów 20 50% 8 27% 0,08
Objawy ze strony układu Utrata apetytu 36 90% 22 73% NS
pokarmowego Wzrost apetytu 3 8% 1 3% NS
Dyskomfort w jamie brzusznej 14 35% 8 27% NS
Zgaga 13 33% 8 27% NS
Nudności 17 43% 5 17% 0,04
Wymioty 9 23% 1 3% 0,04
Bóle brzucha 16 40% 7 23% NS
Wzdęcia 11 28% 5 17% NS
Zaparcia 21 53% 10 33% NS
Biegunki 11 28% 3 10% 0,08
Objawy ze strony układu Częste oddawanie moczu 10 25% 16 53% 0,03
moczowo-płciowego
Utrata libido 38 95% 29 97% NS
Zaburzenia seksualne 14 35% 26 87% 0,003
Objawy ze strony układu Dyskomfort w klatce piersiowej 22 55% 22 73% NS
sercowo-naczyniowego
Kołatania serca 32 80% 18 60% NS
Ból w klatce piersiowej 5 13% 11 37% 0,04
Objawy ogólne Uczucie zmęczenia 33 83% 26 86% NS
Spadek masy ciała 22 55% 9 30% 0,07
Wzrost masy ciała 2 5% 1 3% NS
Częste infekcje 13 33% 3 10% 0,04
Wzmożone pocenie 30 75% 15 50% 0,06
Duszność 25 63% 10 33% 0,03
Pieczenie skóry 10 25% 1 3% 0,02
Świąd 13 33% 3 10% 0,04
Wysychanie błon śluzowych jamy ustnej 29 73% 15 50% 0,09
Nieprzyjemny smak w ustach 10 25% 3 10% NS
NS  nieistotne statystycznie (p > 0,1)
Według autora depresja z towarzyszącymi objawami wracającymi zaburzeniami depresyjnymi, kobiety uzy-
somatycznymi może być odrębną kategorią diagno- skiwały istotnie lepszy wynik w podskali somatyzacji
styczną, częściej występującą u kobiet. w inwentarzu objawów SCL-90 niż mężczyz
ni. Kwe-
Wenzel i wsp. [10] także potwierdzają częstsze stionariusz SCL-90 służy wstępnej diagnozie objawów
występowanie objawów somatycznych w przebie- psychopatologicznych i składa się z 90 punktów, któ-
gu depresji u kobiet. Badania te dotyczyły 3 obja- re dotyczą 9 podstawowych zespołów objawów
wów zawartych w Inwentarzu Depresji Becka (Beck wchodzących w skład ogólniejszych klas zaburzeń
Depression Inwentory-II): zmian apetytu, zaburzeń zachowania. Pierwotne zespoły psychopatologiczne
snu, uczucia zmęczenia. Istotne różnice między płcia- w kwestionariuszu tworzą 9 skal: somatyzacja, na-
mi dotyczyły jedynie zmiany apetytu, gdy uwzględ- tręctwa, nadwrażliwość interpersonalna, depresja,
niano przypadki nasilenia depresji od postaci łagod- lęk, wrogość, fobie, myśli paranoidalne, psychotycz-
nych do ciężkich oraz zarówno zmiany apetytu, jak ność [12].
i uczucia zmęczenia w przypadkach od umiarkowanych Ponadto w piśmiennictwie wśród różnic mię-
do ciężkich. Poza tym w badaniach, które przeprowa- dzy płciami w zakresie objawów somatycznych to-
dzili Frank i wsp. [11], dotyczących pacjentów z na- warzyszących depresji podkreśla się częstsze wystę-
158 www.psychiatria.med.pl
Agnieszka Butwicka, Agnieszka Gmitrowicz, Płeć a objawy somatyczne w depresji
powanie u kobiet: wzrostu apetytu i masy ciała [11, zgłaszanie zaburzeń seksualnych przez pacjentów
13 16], uczucia zmęczenia [7, 8, 10, 15], zaburzeń płci męskiej, także w podstawowej opiece zdrowot-
snu [7, 17, 18], a zwłaszcza nadmiernej senności [19]. nej [22]. W zakresie pozostałych objawów nie zaob-
W badaniach autorów niniejszej pracy żaden z tych serwowano istotnych statystycznie różnic w częstości
objawów nie różnicował istotnie statystycznie obu występowania objawów zależnie od płci pacjentów.
płci. Także dane uwzględnione w piśmiennictwie są Różnice między płciami w symptomatologii de-
niejednoznaczne. Nie wykazano różnic między płcia- presji mogą wynikać również z czynników psychospo-
mi w zakresie innych objawów somatycznych mo- łecznych. Według wyników badań Silversteina [6, 8]
gących towarzyszyć epizodowi depresyjnemu. większe rozpowszechnienie depresji z objawami so-
Uzyskane w prezentowanych badaniach wyniki matycznymi występowało u kobiet, które uzyskały
mogą być obarczone pewnym błędem ze względu wysoki wynik w skali mierzącej poczucie ograniczeń
na trudność jednoznacznego rozstrzygnięcia braku społecznych związanych z płcią, niż u mężczyzn i po-
związku objawów somatycznych towarzyszących de- zostałych kobiet, które nie doświadczyły tych ogra-
presji z rozpoznaną przewlekłą chorobą somatyczną. niczeń.
Porównując częstość występowania przewlekłych Według niektórych badaczy częstsze zgłasza-
chorób w badanej grupie pacjentów z danymi doty- nie objawów somatycznych przez kobiety może być
czącymi ogółu populacji w analogicznym przedziale w ogóle charakterystyczne dla tej płci i nie wiązać
wiekowym (50 59 lat) [20], można stwierdzić, że się z depresją [22].
w badanej grupie nieco częściej występowały choro- Do ograniczeń niniejszej pracy należą: duży
by tarczycy u kobiet oraz choroba niedokrwienna rozrzut wieku pacjentów, brak rozróżnienia na epizo-
w przypadku mężczyzn. Pozostałe przewlekłe scho- dy depresyjne w przebiegu choroby afektywnej dwu-
rzenia prawdopodobnie występują w badanej gru- biegunowej i nawracające zaburzenia depresyjne. Po-
pie z częstością mniejszą lub zbliżoną do populacyj- stępowanie takie spowodowane było zbyt małą
nej. Jednak ze względu na inną metodologię badań liczbą pacjentów mogących spełnić bardziej rygory-
epidemiologicznych prowadzonych przez Główny styczne kryteria kwalifikacji do badania w wyznaczo-
Urząd Statystyczny (brak weryfikacji danych ankie- nym czasie.
towych z dokumentacją medyczną) trudno mówić
o porównaniu statystycznym badanej grupy z ogó-
łem populacji. Wnioski
Częstsze występowanie somatyzacji w przebie- 1. Objawy somatyczne w przebiegu depresji wystę-
gu depresji u badanych kobiet może się wiązać pują istotnie częściej u kobiet niż u mężczyzn.
z niebadanym przez autorów niniejszej pracy wyż- 2. U badanych kobiet z epizodem depresyjnym
szym poziomem lęku u kobiet, który towarzyszy stwierdzono odmienną hierarchię objawów so-
depresji jako objaw. Objawy związane z lękiem we- matycznych niż w przeglądzie piśmiennictwa.
dług Skali Lęku Hamiltona [21] to m.in.: bóle mięśni, 3. Występowanie licznych objawów somatycznych
zaburzenia widzenia, szum w uszach, kołatania ser- może maskować depresję u kobiet, utrudniając
ca, tachykardia, ból w klatce piersiowej, dysfagia, diagnozę lekarzowi pierwszego kontaktu, a jed-
nudności, wymioty, zaparcia, impotencja, częste od- nocześnie opóżniać wdrożenie odpowiedniego le-
dawanie moczu, duszność, suchość w jamie ustnej. czenia specjalistycznego.
Spośród tych objawów duszność, bóle mięśni, nud- 4. Prowadzenie dalszych badań nad somatyzacją
ności oraz wymioty zgodnie z oczekiwaniami wystę- depresji u kobiet i jej powiązań z lękiem oraz po-
powały częściej u badanych kobiet. Jednak niektóre pularyzacja ich wyników mogą się przyczynić do
z pozostałych objawów występowały częściej wśród poprawy jakości życia pacjentek.
badanej populacji mężczyzn; były to: ból w klatce
piersiowej, częste oddawanie moczu i zaburzenia sek-
sualne. Wyniki te mogą być spowodowane większym
PIŚMIENNICTWO
od populacyjnego (30% vs.12,9% w przedziale wie-
1. Simon G.E., VonKorff M., Piccinelli M., Fullerton C., Ormel J.
kowym 50 59 lat) rozpowszechnieniem choroby nie-
An international study of relation between somatic symptoms
dokrwiennej serca w badanej grupie mężczyzn, nie-
and depression. N. Engl. J. Med. 1999; 341: 1329 1335.
zdiagnozowanymi przypadkami łagodnego rozrostu
2. Pużyński S. Depresje i zaburzenia afektywne. Wydawnictwo
Lekarskie PZWL, Warszawa 2002.
gruczołu krokowego lub nadmierną samoobserwacją
3. Tylee A., Gandhi P. The importance of somatic symptoms in
pacjentów związaną z wysokim poziomem lęku. Dane
depression in primary care. Prim. Care Comp. J. Clin. Psych.
zawarte w piśmiennictwie wskazują na częstsze
2005; 7: 167 176.
www.psychiatria.med.pl 159
Psychiatria w Praktyce Ogólnolekarskiej 2006, tom 6, nr 4
4. Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania 13. Benazzi F. Prevalence and clinical features of atypical depres-
w ICD-10. Badawcze kryteria diagnostyczne. Uniwersyteckie sion in depressed outpatients: a 467-case study. Psychiatry
Wydawnictwo Medyczne  Vesalius , Kraków Warszawa 1998. Res. 1999; 86: 259 265.
5. American Psychiatric Association. Diagnostic and Statistical 14. Kendler K.S., Eaves L.J., Walters E.E., Neale M.C., Heath A.C.,
Manual of Mental Disorder. 4th edition. American psychiatric Kessler R.C. The identification and validation of distinct de-
assotiation, Waszyngton 2000. pressive syndromes in a population-based sample of female
6. Silverstein B., Blumenthal E. Depression mixed with anxiety, twins. Arch. Gen. Psychiatry 1996; 53: 391 399.
somatization and disorder eating: relationship with gender- 15. Ernst C., Angst J. The Zurich Study. XII. Sex differences in
-role-related limitations experienced by females. Sex Roles depression. Evidence from longitudinal epidemiological data.
1997; 36: 709 724. Eur. Arch. Psych. Clin. Neurosci. 1992; 241: 222 230.
7. Silverstein B. Gender difference in the prevalence of clinical 16. Young M.A., Scheftner W.A., Fawcett J., Klerman G.L. Gender
depression: the role played by depression associated with so- differences in the clinical features of unipolar major depressi-
matic symptoms. Am. J. Psychiatry 1999; 156: 480 482. ve disorder. J. Nerv. Ment. Dis. 1990; 178: 200 203.
8. Silverstein B. Gender differences in the prevalence of somatic 17. Angst J., Dobler-Mikola A. Do the diagnostic criteria determine
versus pure depression: a replication. Am. J. Psychiatry 2002; the sex ratio in depression? J. Affect. Dis. 1984; 7: 189 198.
159: 1051 1052. 18. Kornstein S.G., Schatzberg A.F., Thase M.E. i wsp. Gender dif-
9. Silverstein B., Caceres J., Perdue L., Cimarolli V. Gender diffe- ferences in chronic major and double depression. J. Affect.
rences in depressive symptomatology: the role played by Dis. 2000; 60: 1 11.
 anxious somatic depression associated with gender-related 19. Khan A.A., Gardner C.O., Prescott C.A., Kendler K.S. Gender
achievement concerns. Sex Roles 1995; 33: 621 636. differences in the symptoms of major depression in opposi-
10. Wenzel A., Steer R.A., Beck A.T. Are there any gender differen- te-sex dizygotic twin pairs. Am. J. Psych. 2002; 159: 1427
ces in frequency of self-reported somatic symptoms of de-  1429.
pression? J. Affect. Dis. 2005; 89 (1 3): 177 181 20. GUS. Stan zdrowia ludności Polski w 2004 roku. Informacje
11. Frank E., Carpenter L.L., Kupfer D.J. Sex differences in recur- i opracowania statystyczne. Warszawa 2006.
rent depression: are there any that are significant? Am. J. Psy- 21. Hamilton M. The assessment of anxiety states by rating. Br.
chiatry 1988; 145: 41 45. J. Med. Psychol. 1959; 32; 50 55.
12. Derogatis L.R., Lipman R.S., Covi L. SCL-90: skala objawów 22. Kroenke K., Spitzer R. Gender Differences in Reporting of Phy-
psychopatologicznych  raport wstępny. Psychofarmacol. Bull. sical and Somatoforms Symptoms. Psychosom. Med. 1998;
1973; 9: 13 28. 60: 150 155.
160 www.psychiatria.med.pl