2999072220

skiej interpretacji, kiedy bohaterem baśni jest „głuptasek", czyli prostaczek, mamy na ogół do czynienia z porządkowaniem chaosu. Działanie to - „po dziecinnemu” - polega na ujmowaniu wszystkiego w pary przeciwieństw lub ustawianiu „jednego za drugim”¹⁰.

W innej baśni Grimmów, Jednooczka, Dwuoczka, Trójoczka, wewnętrzną siłą napędową przedstawionych wypadków jest „kołowanie", to znaczy wielokrotne powtarzanie tych samych albo podobnych scen i słów. Dzieje się tak na przykład wtedy, gdy Dwuoczka, rodzinne popychadło - jako trzecia z sióstr próbuje zerwać złote jabłka z zaczarowanego drzewa. Wsparta mocą wróżki, czyli dobrej matki, zrywa te owoce i podaje rycerzowi, a ten bierze ją za żonę (gest podania jabłka wyraźnie nawiązuje do sceny rajskiej). To sięganie po złote jabłko, czyli po skarb, jest też mitycznym poszukiwaniem „środka” i stanowi regułę konstrukcyjną wielu jeszcze innych utworów baśniowych. Bettelheim wyjaśnia te i podobne sytuacje tak:

bohater baśniowy stając przed określonymi zadaniami (na przykład obrony królewny, znalezienia drogi, zdobycia skarbu) znajduje się w podobnej sytuacji, co dziecko: nie wierzy w możliwość ich wykonania. Jednak przebieg zdarzeń baśniowych dowodzi, że zdolny jest podołać tym próbom, choć jest mu nieodzowna pomoc nadprzyrodzonych sił lub takich czy innych pośredników¹¹.

Podobne porządki tematyczno-konstrukcyjne, to znaczy oparte na podstawowych wzorcach zabawowych, pojawiają się też w innych gatunkach literackich, na przykład w wierszach dla dzieci należących do grupy literackich gier i zabaw: w Lokomotywie i Rzepce Tuwima lub Wężu Kerna (utworze należącym do carmina figu-rata), a także w kołysankach i rozbudzankach Porazińskiej, Czechowicza, Kamieńskiej i Kulmowej. O kołysankach jako przykładzie literatury środka pisał kiedyś Jerzy Cieślikowski: „jest to kręcenie się koło «c», jako ośrodka melodii, przypomina to pierwsze melo-

¹⁰ B. Bettelheim w swoim dziele Cudowne i pożyteczne, op. cit., pisze na ten temat tak: „W przededypalnej fazie rozwojowej i przez znaczną część okresu edypalnego (między trzecim a szóstym czy siódmym rokiem życia) sposób, w jaki dziecko doświadcza świata, jest chaotyczny, ale tylko z punktu widzenia osoby dorosłej. Dla dziecka bowiem ów chaotyczny sposób doświadczania świata jest jedynym sposobem, jaki zna, toteż przyjmuje ono, że to świat jest taki", s. 150.

” Ibidem, s. 252-253.

82