348068533

34

34

szczenią natury chemicznej zmieniające właściwości sorpcyjne koloidów glebowych, skład roztworu glebowego i mikroorganizmów. Przyczynia się do tego także obniżanie lustra wód gruntowych, złe nawożenie gleb, nieodpowiednie stosowanie środków ochrony roślin oraz wiele substancji chemicznych dostających się do gleby ze ściekami, z pyłem, z sadzą i z opadami atmosferycznymi. Wywołuje to degradację gleby. Efektem degradacji jest obniżenie poziomu próchnicy i przyswajalnych soli mineralnych oraz zakwaszenie gleby i zniszczenie jej struktury koloidalnej.

Obok degradacji obserwuje się często denudację gleby czyli niszczenie profilu glebowego. Tworzą się wtedy gleby szczątkowe. Najczęściej jest to widoczne w zubożeniu .poziomu próchnicy lub w powstawaniu nowotworów glebowych. Wpływ na to mogą mieć m. in. dostające się do gleby metale ciężkie, ługi czy niektóre związki organiczne.

Oprócz zmniejszania żyzności gleb obserwujemy dość często procesy prowadzące do zmniejszania ich powierzchni produkcyjnej. Przyczynia się do tego nade wszystko górnictwo i hutnictwo, zostawiające po sobie hałdy i zwały. Jedna tona wydobytego węgla kamiennego przysparza aż 0,12 m³ zwału. A do tego zwały z kopalń węglowych, na skutek cienkich przerostów węgla, ulegają czasem samozapaleniu, powodując zatrucie terenu o promieniu kilku kilometrów.

W Polsce zwały zabierają rocznie około 50 ha gruntów, a samych hałd jest ponad 400. Dochodzą do tego jeszcze nieużytki po piaskowniach. Przeszło 60 000 ha kraju zajmują nieużytki poprzemysłowe tego typu, gdy tymczasem rekultywacja hałd jest tylko rzędu 1000 ha rocznie. Warto zaznaczyć, że tak ważne dla racjonalnego użytkowania gleb zalesianie naszego kraju obejmujące 27% jego powierzchni jest u nas o 4% niższe od średniej europejskiej. Już te liczby mówią wystarczająco o potrzebie ochrony gleb w czasach intensywnego uprzemysłowienia.

Zanieczyszczenia dostają się do gleb z powietrza i z wodą. Rodzaje ich i źródła przedstawia schematycznie poniższa tabela.

W czasach obecnych, gdy konglomeracie miejskie wciąż rozrastają się, nawet usuwanie śmieci staje się sprawą dużej wagi w walce o zachowanie naturalnego środowiska człowieka. W samych tylko Stanach Zjednoczonych w 1967 r. przypadało na jedną osobę około 700 kg śmieci. Jak je usunąć, nawet mechanicznie rozdrobnione? Najlepszym wyjściem byłoby kompostowanie, ale na obecnym etapie wiedzy biologicznej jest to niemożliwe, po prostu ze względu na duży w nich udział tworzyw sztucznych. Powstaje więc problem dla naukowców do rozwiązania czy spalać odpadki w specjalnych piecach z filtrami, czy zatapiać w morzu, czy może wykorzystywać jako surowce wtórne do budowy dróg, czy jako inne materiały budowlane...? Ta ostatnia ewentualność wydaje się najbardziej zachęcająca.

Warto pamiętać, iż najbardziej szkodliwymi zanieczyszczeniami gleb są nie tylko związki chemiczne niszczące biosferę glebową lub koloidalny układ sorpcyjny gleby, ale te związki, które najtrudniej ulegają degradacji. Do nich należą powszechnie stosowane syntetyczne detergenty, DDT, WCD. Niektóre chloro-pochodne węglowodorów przez 25 lat nie uległy biodegradacji. Np. odkryty w czasie II wojny światowej przez Paula Muellera DDT, który nie tylko przyniósł odkrywcy nagrodę Nobla, ale i uchronił miliony ludzi od zakaźnych chorób i głodu, został dziś wycofany z użycia na skutek bardzo powolnego metabolizowania w środowisku. Stwierdzono bowiem, iż DDT absorbując się na cząsteczkach stałych łatwo rozprzestrzenia się w środowisku, zachowując swoje właś-

H	H _/		H \	H ____ /
/	V	-CH -
s~ H	\ H	cci3	H	\ H

DDT (2ppm w glebie uprawnej)

heptachlor    aldryna

Preparaty kumulujące się w glebie i niezwykle trudno

ulegające degradacji

Źródło zanieczyszczenia	Rodzaje zanieczyszczeń	Uwagi
przemysł	substancje mineralne i węglowodory szlam, ścieki	kt. absorbują na cząsteczkach sadzy i opadają do gleby
hałdy kopalń i hut	pyl ługi (wypłukiwane przez deszcz) metale ciężkie	bardzo szkodliwe
rolnictwo	pestycydy nawozy — ich zanieczyszczenia (np. Cd w nawozach fosforowych, ścieki)	szczególnie szkodliwe chlorowcopochodne węglowodorów
transport	Pb(C2H5)3+, węglowodory, kauczuk, azbest	gleby w pobliżu dróg
gospodarstwa domowe	opakowania (szkło, tworzywa szt., metale), ścieki, inne odpadki	szczególnie niebezpieczne detergenty