3617207715

nych i podkreślaniu konieczności interdyscyplinarnego podejścia do badania zjawisk ekonomicznych. Paradygmaty historycystyczne są holistyczne (Glapiński 2006, p. 127). Nurt socjologiczno-historyczny, którego przedstawiciele podkreślali konieczność uwzględnienia w analizie ekonomicznej czynników historycznych, społecznych i kulturowych, rozwijał się we wszystkich krajach europejskich pod różnymi postaciami, odzwierciedlając narodową i kulturową specyfikę: w Niemczech pod postacią szkół historycznych, w myśli angielskiej — w brytyjskim historycyzmie, we Francji w powstaniu socjologii jako nowej, ogólnej nauki o społeczeństwie. Do Ameryki dotarł pod oryginalną postacią instytucjonalizmu (Stankiewicz 2000, p. 278-290).

Amerykański instytucjonalizm rozwinął się pod koniec XIX wieku, odrzucając neokla-syczną teorię ekonomii i podejmując próbę stworzenia nowego paradygmatu. Za kluczowe dla rozwoju i oddzielenia się teorii instytucjonalnej od myśli neoklasycznej uznaje się przede wszystkim ewolucjonizm, antropologię kulturową i filozofię pragmatyzmu (Mayhew 1987).

Najwybitniejszym przedstawicielem amerykańskiego instytucjonalizmu jest Thorstein Veblen (1990), który, dokonując ostrej krytyki ekonomii ortodoksyjnej, rozwinął własną koncepcję ekonomii jako nauki historycznej, lub jak sam mówił, ewolucyjnej. Veblen odrzuca zarówno holizm, jak i indywidualizm metodologiczny. Relację jednostka-społeczeństwo ujmuje w zupełnie nowym wymiarze, jako wzajemnie konstytucyjną. Duże znaczenie przypisuje przeszłości. Historię życia gospodarczego postrzega jako kumulatywny proces adaptacji środków do celów, które ulegają kumulatywnej zmianie w miarę trwania procesu. Podkreśla, że dzisiejsze sposoby życia są wymuszone przez wczorajsze zwyczaje. „Wszelka zmiana gospodarcza jest zmianą w społeczności gospodarczej, zmianą społecznych metod przekształcania środowiska materialnego. W ostateczności każda zmiana jest zmianą nawyków myślenia. Jest to prawdą nawet w stosunku do zmian zachodzących w mechanicznych procesach przemysłowych” (Veblen 1990, p. 73-74).

Instytucjonalizm tradycyjny opierał się na hipotezie słabej racjonalności, zgodnie z którą „człowiek jako podmiot gospodarujący, ustalający swoje cele, jest zdeterminowany głównie przez kulturę, w jakiej funkcjonuje, nie tylko w sferze swoich zdolności poznawczych, ale także co do swoich potrzeb” (Iwanek, Wilkin 1998, p. 65).

Amerykańskim instytucjonalistom nie udało się sformułować nowej teorii ekonomii, która stanowiłaby alternatywę szkoły neoklasycznej. Jednak podjęta krytyka wywarła wpływ na dalszy rozwój myśli ekonomicznej.

Wśród nurtów ekonomii instytucjonalnej, obok amerykańskiego instytucjonalizmu, wymienia się teorię wyboru społecznego, nową ekonomię instytucjonalną i nową historię gospodarczą (Sobiech,Woźniak 2005, p. 134).

Porównując różne odmiany podejść instytucjonalnych powstałych na gruncie ekonomii i socjologii, ograniczyłam się do analizy tych prac, których przedmiotem są działania gospodarcze. Dlatego też skoncentrowałam się na nowej ekonomii instytucjonalnej. Nie

69