3682544371

93

HISTORIA I WSPÓŁCZESNOŚĆ PRASY PORTUGALSKIEJ

publikacje, w których występowano w obronie doktryn ateistycznych czy niekatolickich, popularyzowano fctyszyzm lub astrologią, czy popierano zabobony, były zabronione, podobnie jak wydawnictwa pornograficzne oraz te, które atakowały rząd lub mogły być uznane za szkodliwe dla istniejącego porządku społecznego. Uprawnienia Królewskiego Urzędu Cenzury rozszerzyły się, kiedy została mu podporządkowana cała administracja oraz zarząd szkolnictwa powszechnego i średniego. Restrykcje nie zatrzymały jednak powstawania ksiąg zakazanych. Pomagały w tym nowe koncepcje rozumu i oświecenia, które rozprzestrzeniały się wtedy w całej Europie. Zwolnione przez cenzurę liczne dzieła z zakresu historii, filozofii, medycyny, fizyki czy nauk przyrodniczych, które na pierwszy rzut nie wydawały się szkodliwe, wobec czego odnoszono się do nich tolerancyjnie, w rzeczy samej podważały podstawy starego reżimu, nienaruszalność wierzeń religijnych i doktryny despotyzmu, a nawet samej monarchii¹⁸.

Początek XIX wieku, przyniósł rozkwit kultury oraz pierwszy wielki rozkwit prasy. Spowodowane to było wprowadzoną w kraju swobodą, zniesieniem w 1821 roku cenzury książek i periodyków przez rządy liberalne, które ogłosiły i zapewniły obywatelom wolność słowa i prasy, wreszcie zachęcały do swobodnej dyskusji na wszystkich szczeblach hierarchii społecznej i prawie na każdy temat. W rezultacie liczba publikacji znacznie się zwiększyła. W 1820 roku w całej Portugalii i Brazylii wydawane były 4 dzienniki, a rok później było ich już więcej niż 20. Powrót absolutyzmu (lata 1822-1826 i 1828-1833) ponownie osłabił rozwój prasy. W 1822 roku wprowadzono cenzurę, w wyniku czego nastąpił spadek liczby gazet oraz ich poziomu. Kolejne trzydzieści lat ponownie przyniosło rozwój prasy i wzrost liczby periodyków, lecz w bardziej umiarkowanym tempie. Lata 1840-1851 to kolejne ograniczenia wolności prasy.

Jednak od roku 1860 liczba dzienników zwielokrotniła się, szczególnie w ostatnich dwudziestu latach XIX wieku. W latach 1861-1890 działalność rozpoczęło 3300 czasopism. Znaczna większość z nich kończyła swój żywot natychmiast lub po wydaniu kilku numerów, co związane było z przygasaniem optymizmu przedwyborczego lub wyczerpaniem się zasobów finansowych wydawców. Wiele z nich było gazetami prowincjonalnymi, utrzymywanymi przez polityków, kolejne istniały dzięki lokalnym entuzjastom. Prasa drukowana była ręcznie. Nowoczesne techniki drukarskie dotarły do Portugalii bardzo późno, bo dopiero w roku 1860, kiedy pojawiły się pierwsze parowe maszyny drukarskie. Nakłady były niskie, ale niektóre gazety, jak np. A Revolucao de Setembro, wywierały bardzo duży wpływ na opinią publiczną. W roku 1865 pojawił się nowy rodzaj prasy, związany z rozwojem handlu i telegrafu. Konkurencja spowodowała pojawienie się płatnych ogłoszeń i reklam. Wzrastająca liczba mieszkańców miast oraz rozwój technologiczny powodowały większe zainteresowanie prasą, a co za tym idzie, wyższe czytelnictwo. Konsekwencją nowych warunków było przejście od prasy opiniotwórczej do prasy informacyjnej. W związku

¹⁸ A.H. dc OI i v e i r a M a r q u c s: op. cit., t. 2, s. 36.