3574672260

1.3. Praca zawodowa. _ _ 25

kompetencji zawodowych i próby przystosowania się do środowiska pracy⁷⁰. Stadium kolejne — stabilizacji, establishment (pomiędzy 25. a 44. rokiem życia) z podokresami: doświadczenie (25.—30. rok życia), stabilizacja (31.—44. rok życia) to okres, w którym należy realizować zadanie zajęcia pozycji w preferowanym i odpowiednim polu zawodowym. Gdy pozycja ta jest już zapewniona, jednostka może skoncentrować się na zdobywaniu coraz lepszego statusu aż do momentu osiągnięcia maksymalnej pozycji w danym zawodzie. Następnie aktywny zawodowo dorosły wchodzi w etap zachowania status quo — utrzymanie, właściwy dla okresu pomiędzy 45. a 64. rokiem życia. Tu głównym zadaniem jest utrzymanie tego, co zostało już osiągnięte. Po tym okresie następuje wycofywanie się z aktywnej pracy zawodowej, czyli spowolnienie⁷¹. Autor wspomnianej koncepcji podkreśla, że proces poszukiwań zawodowych i wyboru zawodowego jest kompromisem pomiędzy czynnikami indywidualnymi a czynnikami społecznymi⁷². Istotne jest założenie, że ludzie poprzez swą indywidualność kwalifikują się do kilku zawodów, ich liczba jest ograniczona, lecz nie w tak skrajnym stopniu, jak twierdzi John Holland⁷⁵.

Zgodnie z tym, wiek średni powinien być tym okresem, w którym dorosły stabilizuje swoją pozycję zawodową i stara się ojej utrzymanie lub ewentualne doskonalenie osiąganej pozycji zawodowej. Jednak powstaje pytanie, czy tradycyjne modele rozwoju zawodowego w sposób właściwy opisują sytuację współczesnego dorosłego w średnim wieku? Niektórzy badacze wprost podkreślają, że dbanie o pracę zawodową w wieku średnim jest związane z konfliktem pomiędzy oczekiwaniami środowiska pracy a potrzebą indywidualnego rozwoju⁷⁴. Inni wskazują, że środek życia może oznaczać kryzys w rozwoju kariery zawodowej⁷⁷. Najczęściej konflikt czy kryzys w pracy zawodowej ujawnia się w postaci dylematu, który Jung określa opozycją „twórczość — destrukcja”, zaś Erikson nazywa go kryzysem „generatywność ve?'sus stagnacja”. Dylemat ten ujawnia się w pyta-

⁷⁰    W. Rachalska: Rozwój zawodowy..., s. 764.

⁷¹    Tamże.

⁷²    Por. D.E. Super: Psychologia zainteresowań. Tłum. H. Choynowska. Warszawa 1972.

⁷³    John Holland postawił tezę o ograniczonych możliwościach wyborów zawodowych, związanych z sześcioma ukierunkowaniami, typami zawodowymi: realistyczny — uzdolniony technicznie: konwencjonalny — zorganizowany, praktyczny; przedsiębiorczy — przekonywujący, otwarty; badający — naukowy, analityczny; artystyczny — twórczy; społeczny — zorientowany na usługi, nawiązujący kontakty z ludźmi.

⁷¹ A. B r z e z i ń ska: Dorosłość — szanse i zagrożenia dla rozwoju. W: Szanse i zagrożenia dla rozwoju w okresie dorosłości. Red. A. Brzezińska, K. Appelt, J. Wojciechowska. Poznań 2002, s. 19.

⁷⁵ Por. D.J. Levinson: A conception of adult deuelopment. „American Psycholo-gist” 1986, Vol. 41, issue 1, s. 3—13; PK. Oleś: Psychologia przełomu...