369584780

244 ARTYKUŁY

SZENIE BIBLIOTEKARZY POLSKICH a BIBLIOTEKARSTWO — organizacje — Polska, nie NACZELNA ORGANIZACJA TECHNICZNA a TECHNIKA — organizacje — Polska,

—    nazwy urządzeń i maszyn produkowanych seryjnie (np. marek i typów samochodów, samolotów, maszyn do pisania, radioodbiorników), były uogólniane do nazwy rodzajowej (SAMOCHODY, SAMOLOTY, MASZYNY DO PISANIA itd.),

—    nazwy części maszyn były uogólniane do nazwy maszyny, np.: nie GŁOŚNIKI RADIOWE a RADIO — budowa, nie SILNIKI SAMOCHODOWE a SAMOCHÓD — budowa.

Te odstępstwa od bezpośredniego wyrażania przedmiotu wiązały się z dążeniem, aby katalog przedmiotowy tworzył pewne skupienia tematyczne, wyodrębniane i różnicowane przez określniki. Nazywanie przedmiotów wprost, wg nazw, które im przysługują i jednocześnie tworzenie skupień tematycznych, są ze sobą we wzajemnej sprzeczności. Pogodzenie obu celów da się osiągnąć przez stosowanie raczej odsyłaczy a nie określników.

Oprócz odstępstw przedstawionych wyżej problemem były też jednostki geograficzne. Nazwy (tzw. jednostek topograficznych), które nie mogły być określnikami, zawsze były traktowane jako tematy. Trudności interpretacyjne pojawiły się przy tych jednostkach terytorialnych, których nazwy mogły być określnikami. Wprawdzie pierwotna reguła była dosyć jasna: „Podana w katalogowanym tekście jednostka geograficzna jest tematem tylko wtedy, gdy stanowi sama przedmiot główny dzieła. A więc, gdy jest to opracowanie geograficzne lub krajoznawcze całego terytorium lub większej części kraju (...). Dalej — historia całego państwa, jego polityka, ustrój, publicystyka (...). Następnie — gdy mowa o kulturze całego narodu (...). Także encyklopedie i informatory o danej całości geograficznej (...)” (§ 81 a). Usztywnienia tej reguły dokonano w Słowniku zaznaczając określniki ogólne, które mogą wystąpić w połączeniu z tematami geograficznymi typu nazw krajów. W efekcie zostały usankcjonowane hasła typu: POLSKA — archeologia (wykopaliska na terenie Polski), POLSKA — etnografia (kultura ludowa na terenie Polski). Przy czym istniały też hasła typu: ARCHEOLOGIA — Polska (archeologia jako nauka w Polsce), ETNOGRAFIA — Polska (etnografia jako nauka w Polsce).

Były też hasła typu: HANDEL — Polska, gdzie sprawy praktyczne od teoretycznych rozróżniane były na poziomie dodatkowych określników. O tym, że sprawa ta jest dyskusyjna świadczyć mogą np. odmienne rozwiązania przyjęte w katalogu Biblioteki Narodowej i Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie:

BN: BILANS HANDLOWY — Polska BUW: POLSKA — bilans hadlowy BUDŻET — Polska    POLSKA — budżet

Nazwa występująca jako temat powinna być poprawna i niearchaiczna — rzeczownik w M. lp. lub l.mn. W przypadku przedmiotów ogólnych temat powinien być jednowyrazowy; tematy jednostkowe mogły być budowane z wielu wyrazów. Wiadomo jednak, że nie każdy przedmiot da się wyrazić za pomocą jednego wyrazu. Autor wprowadził pojęcie określnika gatunkowego i językowego, nie znanych nigdzie poza metodyką polską. W takich wyrażeniach jak: LITERATURA młodzieżowa polska, czy PRAWO karne procesowe tylko pierwszy wyraz był tematem,