4307685908

Zapowiedź:

od prostych form do arcydzieła

Herman Northrop Frye, kanadyjski literaturoznawca, zbudował teorię naukową, która ujmowała literaturę jako jednolity, pozaczasowy i autonomiczny system symboli. Jako współtwórca krytyki archetypowej, Frye sformułował tezę, według której literatura jest przemieszczoną, czyli przystosowaną do wymogów wiarygodności i moralności - mitologią. Całą różnorodność literatury da się więc zinterpretować jako komplikację i przekształcenie niewielkiej wiązki archetypów, występujących w postaci opowiadań mitycznych i rytuałów w kulturach pierwotnych.

Droga ewolucji literackiej prowadzi więc - w rozumieniu Frye'a -„od form prostych do arcydzieła"¹.

Ten porządek znajduje też zastosowanie w literaturze dla dzieci i młodzieży, która w dużej mierze czerpie z pierwotnych, prostych form folkloru ludowego i dziecięcego (gadek, piosenek i zabaw). Trzeba pamiętać o tym, że folklor dziecięcy w XX wieku stał się wyrazistym źródłem i inspiracją utworów dla dzieci, zwłaszcza utworów najwybitniejszych.

Pierwsze kołysanki i „rozbudzanki", a potem wyliczanki, przezywan-ki i zagadki, a także skrętacze języka oraz zabawy ruchowe (podskakiwanie lub hopsanie, trzymanie się za rączki, krążenie w kółko i powtarzanie ludycznych formułek) - tworzą pierwsze, proste teksty przedli-terackie. Utrwalają się one w dziecięcej pamięci i sprawiają dzieciom wielką uciechę.

Bardziej złożone utwory literackie - wierszyki z muzyką (piosenki, w których utrzymuje się tok sylabotoniczny i wyrazista organizacja brzmieniowa) oraz powiastki, bajeczki, rymowane opowiadanka i historyjki - należą do literatury dla dzieci. Niektóre z nich posiadają walor arcydzieł, na przykład Pojedziemy w cudny kraj Marii Konopnickiej, Bajka iskierki Janiny Porazińskiej, Tańcowała igła z nitką Jana Brzechwy, Lokomotywa Juliana Tuwima. Dzieci - jak wiadomo - wolą mowę wią-

7

1

Por. N. Frye, Archetypy literatury, [w:] Współczesna teoria badań literackich za granicą. Antologia, t. II, oprać. H. Markiewicz, Kraków 1972, s. 282.