431984953

fikcje, oderwane od organizmu nie gorzej niż pojęcia introspekcyjne, a ponadto nie powiązane również ze świadomością, tzn. czyste niewiadome. Wskutek tego, tłumaczenia posługujące się takimi pojęciami nic nie mówią o żadnych konkretnych procesach zachodzących u badanego, nie zwiększają naszej wiedzy o tym, co się faktycznie dzieje w jego organizmie i nie dają się powiąząć z wynikami innych nauk, stanowią zaś tylko werbalne przeformułowanie tego, co i tak już wiemy z badania bodźców i reakcji, a więc w gruncie rzeczy nie wychodzą poza stanowisko behaviorystyczne. Toteż napewno rację ma Tolman, gdy swoją teorię określa jako pewną odmianę behavio-ryzmu, mianowicie jako ,,behavioryzm operacyjny”.

Nadmienić zresztą trzeba, że obok tendencji do „operacyjnego” definiowania pojęć psychologicznych, w literaturze amerykańskiej spotyka się nieraz jeszcze ze starym behaviorystycznym chwytem takiego ich przekształcania, aby określały one pewne formy zachowania się. Na przykład zamiast mówić o myśleniu konkretnym i myśleniu abstrakcyjnym używa się zwrotu „zachowanie się konkretne” i „zachowanie się abstrakcyjne”, przy którym — w stylu watsonowskiego behavioryzmu — procesy wyznaczające zachowanie się zostają po prostu pominięte (por. Hunt, 1944, t. II, str. 902—4).

t

3. Radziecka koncepcja obiektywnej psychologii. Bchavioryzm operacyjny, odchylając się od ascetycznej rezygnacji z pojęć, oznaczających procesy psychiczne, stanowi już pewną próbę obiektywnego ujęcia tych procesów, ale w definiowaniu ich nie wychodzi poza same obserwacje bodźców i reakcji na nie, tzn. stoi na pograniczu pomiędzy czystym behavioryzmem i próbami określania procesów psychicznych przez wymienianie ich obiektywnych właściwości. Typową koncepcję drugiego rodzaju przedstawia natomiast teoria procesu psychicznego, stworzona w Związku Radzieckim w oparciu o leninowską teorię odzwierciedlania, jeszcze w „przedpawłowow-skim” okresie radzieckiej psychologii. Teoria ta kontynuuje ideę realizmu psychologicznego, ale — w przeciwieństwie do Freuda — psychologowie radzieccy zdefiniowali, czym jest proces psychiczny poza introspekcją. Wychodząc mianowicie z założeń filozofii mark-

48