page0054

50

Lecz kiedy już mowa o przyczynach, może nie od rzeczy będzie wyjaśnić metafizyczne pojęcie przyczynowości. Ażeby je dobrze zrozumieć, należy dobrze odróżnić cztery jej rodzaje. Pierwsza jest przyczyna czynna, sprawcza, która coś robi, czegoś dokonuje: causa efficiens. Druga przyczyna jest ta, która dostarcza materyału jako podścieliska dla przyczyny sprawczej i ta się zwie przyczyną materyalną: causa materialis. Trzecia zwie się formalną: (formalis). Czwarta nadająca cel i główne przeznaczenie rzeczy zwie się przyczyną celową: causa finalis. Jako przykład niech posłuży bjidowa domu. Potrzeba do niej najprzód materyi t. j. kamieni, cegły, drzewa, żelaza, wapna i t. d. — otóż to wszystko będzie przyczyną materyalną dorpu. Jednakże ten materyał budowlany, te kamienie, cegły i drzewo, same się nie połączą, jeżeli inna jakaś przyczyna ich nie spoi i nie ułoży. Tą przyczyną uskuteczniającą, sprawczą (efficiens) będzie w pierwszym rzędzie budowniczy, a potem wszyscy murarze, cieśle i robotnicy, którzy myśl jego wprowadzają w czyn czyli w rzeczywistość. Przyczyna zaś formalna (formalis) nadaje tej kupie materyału nagromadzonego kształt należyty; ona to sprawia, że pojedyńcze części układają się w całość harmonijną tak, że bez niej nie byłoby wcale domu lub kościoła, byłaby tylko kupa materyału bezładnego. Nareszcie causa finalis, przyczyna celowa, będzie to cel szczegółowy, dla którego się dom, kościół i t. d. buduje, stąd wpływa ona stanowczo na przyczynę wzorową, ożyli na plan domu.

Po tern zboczeniu, którego potrzebę tłómaczy poniekąd tytuł rozdziału, powróćmy do pytania, czy to mózg sprawia, że cos czujemy? Aby na nie odpowiedzieć jako tako wyczerpująco, musimy koniecznie choć pobieżnie przypatrzyć się samemu mózgowi, jako też ustrojowi nerwowemu.

Cała masa wypełniająca czaszkę, nazywa się mózgowiem (encephalum) i dzieli się na: mózg właściwy (cerebrum), móżdżek (cerebellum) i rdzeń przedłużony, z którym się łączy

http://rcin.org.pl