431985008

kwadratu B" stanowi zeznanie introspekcyjne, a zdanie: „Kwadrat A jest jaśniejszy od kwadratu B” określimy jako wypowiedź o przedmiotach zewnętrznych, czyli „zeznanie ekstrospekcyjne . Już ten rodzaj zeznań pokazuje, że człowiekowi dostępne są nie tylko treści, ale i funkcja odzwierciedlania. Po drugie, w zeznaniach introspek-cyjnych pospolite są wypowiedzi na temat różnego sposobu odzwierciedlania przedmiotów. Na przykład, w doświadczeniach nad pamięcią badany podaje, że w czasie ekspozycji spostrzegał podnietę, a przy reprodukcji znów tę samą podnietę sobie przypomniał, tzn. wyraźnie odróżnia „spostrzegawcze” i „pamięciowe” odzwierciedlenie jednego i tego samego przedmiotu. I to również dowodzi, że oprócz treści odzwierciedlenia dany jest nam sposób odzwierciedlania, który można również zaliczyć do aktu. 1 wreszcie, po trzecie, w zeznaniach częste są wypowiedzi na temat uczuciowo-woluntarnych postaw badanego w stosunku do odzwierciedlanych przedmiotów i zjawisk. I one nie dają się pojąć jako zeznania dotyczące treści odzwierciedlenia i chyba należałoby je zaliczyć do „przychylnego” albo „nieprzychylnego” sposobu odzwierciedlania, czvli znów do aktu.

⁹ *

Za pomocą tieplowowskiego pojęcia samoobserwacji nie jesteśmy w stanie wyjaśnić tych faktów, tak samo jak nie potrafimy wytłumaczyć, jak ludzie mogli utworzyć osobne wyrazy dla zjawisk psychicznych, o których istnieniu przecież w ogóle nie powinni mc wiedzieć, jeśli na serio byśmy wzięli twierdzenie autora o niemożliwości obserwowania aktu odzwierciedlania. Należy wprawdzie przyznać, że w życiu codziennym człowiek uświadamia sobie przede wszystkim swoje otoczenie, a własne procesy psychiczne raczej słabo, na co nieraz skarżyli się introspekcjoniści. Ale przesadą byłoby twierdzić, tak jak to czyni Tiepłow^r, że samoświadomości w ogóle nie ma. Pojawia się ona szczególnie wtedy, gdy stajemy w sytuacji trudnej, w której trzeba zastanowić się nad poprawnością motywów sw^rojego działania, skontrolować prawdziwość własnych myśli itd. W tych wszystkich wypadkach człowiek zazwyczaj zdaje sobie sprawę z tego, że przeżyw^ra myśli, uczucia i pragnienia o określonej treści i dopiero wtedy może nimi pokierować

77