431985018

czynności odzwierciedlania, wykonywane przez inne komórki. Funkcją ich byłyby osobne, psychonerwowe procesy, dające się utożsamić właśnie z tzw. introspekcją. Stanowiłyby one psychiczny mechanizm kontrolny, regulujący odzwierciedlanie otoczenia, mniej więcej tego typu, co mechanizmy wegetatywne, regulujące ciśnienie krwi, temperaturę ciała itd., znane dziś dobrze fizjologii. Możliwe, że ten właśnie mechanizm ulega uszkodzeniu przy operacji lobotomii i tym by się tłumaczyły zmiany „charakteru stwierdzane nieraz u lobotomizowanych pacjentów: lekkomyślność, brak odpowiedzialności, a nawet skłonność do wyraźnie aspołecznych sposobów postępowania. Rzecz jasna, że hipotezy tego typu, dopóki nie zostaną potwierdzone doświadczalnie przez fizjologów, histologów i klinicystów, dopóty nie wykraczają poza zwykłą „metafizykę mózgu ; w każdym razie jednak wskazują, że w mózgu jest możliwe istnienie organu „psychicznego widzenia”, którego brak podkreśla, za Sieczenowem, Tiepłow. Należałoby przy tym przypuszczać, że ów kontrolny „układ samoświadomości”, gdziekolwiek on się znajduje, powinien być podporządkowany, na równi z kontrolowanymi przezeń procesami, drugiemu układowi sygnałów. Świadczy o tym fakt, że samoświadomość człowieka jest — jak wiadomo z doświadczenia — tym sprawniejsza, im większą ktoś dysponuje ilością terminów psychologicznych. Tak samo dzieje się też w spostrzeganiu zmysłowym, które usprawnia się w miarę jak człowiek uczy się nazw przedmiotów, określeń ich właściwości, czynności itp. (por. Crafts i in., 1950, str. 397).

Z takiego ujęcia wynika, że stosunek pomiędzy procesami psychicznymi a „układem samoświadomości” przedstawia się podobnie jak w teorii Freuda współdziałanie „systemu nieświadomości” z „systemem świadomości” w „aparacie psychicznym człowieka. I tutaj mamy dwa układy: jeden produkujący procesy psychiczne i drugi odbijający je, czyli spostrzegający, różnica zaś jest tylko ta, że nie są to jakieś bliżej nieokreślone „systemy”, ale dwa układy funkcjonalne w mózgu. Nie byłoby to może nawet niezgodne z zapatrywaniami Freuda, który — jak wspominałem (por. str. 39) sam przyjmował możliwość mózgowej lokalizacji swoich „systemów .

6 — Procesy poznawcze 81