431985087

RECENZJE 403

nego eklektyzmu praktyki edytorskiej, a już go wpycha w wykopany przez siebie wilczy dół eklektyzmu metodologicznego. Ledwie obalił mit „tekstu kanonicznego”, a już postuluje utopię metodologicznej nadświadomości, w której się dokona jedność przeciwieństw metodologicznych między genetyzmem a strukturalizmem. Jest w tym coś z monumentalizacji osoby edytora (żywo przypomina to monumentali-zację redaktora wydawniczego w Edytorstwie Trzynadlowskiego) i coś z para-doksalizacji własnego usiłowania. Czyżby i mnie się powiodło „uchwycenie pewnego tradycjonalizmu w myśleniu nawet najnowszym” (ZG 26)? Bo to Goliński, zamiast poprzestać na zagadnieniach poprawności metodologicznej i teoretycznej, wprowadził pojęcie tradycjonalizmu, siebie oczywiście czyniąc jego przeciwnikiem (ZG 26). Pojęciem korelatywnym jest „nowatorstwo”, „nowoczesność”. W ten sposób opuszcza się teren rzeczowej dyskusji, a przechodzi się na teren sporów prestiżowych, kryteriów wątpliwych, sytuacji dwuznacznych. Czyż sama opozycja „tradycjonalizm—nowatorstwo” nie należy dziś również do „pojęć już anachronicznych, zasiedziałych wszakże mocno” (ZG 5), właśnie z powodu swej nikłej operatywności, nikłej informatywności, ale dużej efektowności? Zamiast mówić o tradycjonalizmie (a więc w trybie ujemnej oceny), lepiej byłoby mówić o historycznym charakterze i uwarunkowaniu (!) wszelkiej refleksji (a więc w trybie konstata-cyjno-opisowym). Zwłaszcza że Goliński umieszcza tekstologię w ramach historycznej wiedzy o literaturze (ZG 93), i to wyłącznie. Ale to zagadnienie otwiera już następny paragraf naszego artykułu, nie przerywając polemiki z Golińskim.

O potrzebie teorii

To Konrad Górski stwierdził, że — acz nie można przesądzać przyszłych dróg tekstologii — trzeba uznać, że „rozbudzona została [...] świadomość wielu trudności dawniej nie dostrzeganych” (KG 210), a Goliński dodał, że dla ciągle się jeszcze rodzącej tekstologii (ZG 13) szukać trzeba innego punktu wyjścia (ZG 17). Niechże więc „zrozumienie tej problematyki stopniowo toruje sobie drogę” (KG 254). Słowa „tekstologia” i „filologia” nie są zbudowane w sposób taki sam, ale też i z faktu, że terminy „krytyka tekstu” i „krytyka literacka” zbudowano „równolegle” (ZG 31), wynika (jak dotąd) niewiele; nawet dla Golińskiego. Terminowi „tekstologia” bynajmniej jej przedstawiciele nie przypisali znaczenia analogicznie do sposobu, w jaki znaczenia przypisano terminom „genologia” i „wer-sologia”. Genologia to teoretyczna, koncepcyjna refleksja nad gatunkami literackimi (teoria gatunków literackich), wersologia to (podobnie) teoria wiersza. W obu tych dyscyplinach teksty utworów pełnią funkcję dokumentacyjną, motywacyjną, przykładową, a wiedza układa się w system. Tymczasem w tekstologii widzi się nie teorię tekstu, lecz praktykę badania konkretnego tekstu lub zbioru tekstów. Przedmiotem zainteresowania jest tu, każdorazowo, dany tekst jako indywidualny fakt kulturowy. Tekstologia jest najpierw faktografią, a potem faktograficzną narracją. Dla genologii i wersologii role takie nie są po prostu możliwe.

Sprostowawszy, że od dyscyplin naukowych wymagamy spoistości teoretycznej, a nie praktycznej (wbrew ZG 27), spytajmy, czego brakuje tekstologii do owej spoistości. Bo jak dotąd, jest to „nazwa utarta, choć nieścisła” — jak powiedział Trzynadlowski o terminie „wydawnictwo źródłowe” (JT 80). Brakuje jej oczywiście skupienia na teorii tekstu, gdyż tekstologia obecna rozporządza raczej opisowymi charakterystykami tekstu niż jego teorią. Można by przywrócić do łask termin „edytorstwo”, a tekstologię utożsamić z teorią tekstu (jak wersologię utożsamiono z teorią wiersza). Skoro teoria informacji nie zajmuje się tą oto informacją, teoria dzieła literackiego — tym oto dziełem, to i teoria tekstu musiałaby się oderwać od tekstu indywidualnego. Już by wtedy nie dało się powie-