4442198604

poszerzanie się kręgu inteligencji i rozwój zawodów wymagający wykształcenia i kwalifikacji. Uwłaszczone chłopstwo zaczęło przejmować podpatrzone u dworu pańskie obyczaje, między innymi* te bardziej konserwatywne, w których mieściła się nieograniczona władza ojcowska. Lekceważenie obowiązujących norm obyczajowych groziło wykluczeniem ze społeczności wiejskiej, co doskonale ilustrują dzieje Jagny w Reymontowych Chłopach. Patriarchalizm jest mocno ugruntowany w społeczeństwach zacofanych w: Albanii, Turcji, Pakistanie, Afganistanie, ale też w takich krajach jak Egipt czy Indie.

Jak silnie oddziaływuje tradycja, dowodzą praktyki rodzinne, obyczajowe i strukturalne właśnie w Indiach. Konstytucja z 1952 r. zniosła podział na kasty. Wydawać by się mogło, że skorzystały na tym grupy najniżej stojące w hierarchii społecznej, zwłaszcza tzw. niedotykalni. Minęło pół wieku i prawie wszystko zostało po staremu. Podziały mają się dobrze i funkcjonują nadal.

W Polsce, w drugim pokoleniu uwłaszczonych chłopów, w drugiej połowie XIX wieku pojawiły się aspiracje oświatowe. Powstały zrazu niewielkie grupy liczące najwyżej 20 osób, w których uczono chłopskie dzieci czytania i pisania, trochę rachowania i coś niecoś wiedzy o kraju: o grobach królewskich na Wawelu, o księciu Józefie Poniatowskim, naczelniku Kościuszce. Ci, którzy udostępniali swoje izby dla tej tajnej nauki i sprowadzali pierwsze nauczycielki byli zamożnymi gospodarzami. W niepodległej Polsce od roku 1921/1922 wprowadzono obowiązek szkolny, jednak chłopscy rodzice niechętnie posyłali dzieci do szkoły. Prace w gospodarstwie okazały się tradycyjnie najważniejsze. Były też inne powody a wśród nich niewiara, że wykształcenie cokolwiek zmieni w chłopskim bytowaniu, że jest drogą do lepszego życia.

W okresie międzywojennym raczkujący polski przemysł nie był w stanie wchłonąć wiejskich nadwyżek rąk do pracy. Jakakolwiek praca umysłowa wymagała ukończenia szkoły średniej. Tę - ze względu na koszty - kończyli nieliczni. Brak perspektyw życiowych zakonserwował w całym dwudziestoleciu strukturę społeczności wiejskiej. Dopiero po 1945 r. forsowna industrializacja, zwłaszcza przemysłu ciężkiego, zbrojeniowego i wydobywczego, budowa

92