4442198779

dokonuje się opisu badanych procesów. Technika badawcza i terminologia stanowią dwa ściśle ze sobą powiązane i nawzajem od siebie zależne aspekty tego, co nazywamy „metodą badania”; technika opiera się na pewnych ogólnych definicjach określających rodzaj badanych procesów i umożliwiając następnie pełniejsze poznanie tych procesów wyłania nowe pojęcia, za pomocą których badacz coraz dokładniej opisuje zjawiska. Na przykład technika introspek-cyjna jest już oparta na pojęciu procesu psychicznego jako zjawiska właśnie takiego, jakie jest nam każdorazowo dane w doświadczeniu wewnętrznym, i tym właśnie tłumaczy się zaufanie żywione przez introspekcjonistów do bezpośredniej obserwacji jako metody poznawania procesów psychicznych. Introspekcja zaś umożliwia znów tworzenie takich pojęć jak „spostrzeżenie”, rozumiane np. przez W itwickiego jako „wyobrażenie spostrzegawcze” plus pewien zespół sądów, jak „pojęcie”, definiowane w pracy Twardowskiego jako „przedstawienie podkładowe” połączone z jakimś „sądem przedstawionym” itd.

Ścisłym związkiem techniki badania i terminologii tłumaczy się to, że dyskusja nad metodą badania myślenia i w ogóle całego życia psychicznego musiała objąć również kwestie terminologiczne. Skoro na podstawie analizy zachowania się stwierdzamy, że procesy umysłowe są pełniejsze i bogatsze niż mówi nam o tym introspekcja, powstaje wątpliwość, czy terminy ustalone na podstawie introspekcji wystarczają do takiego scharakteryzowania tych procesów, jakie byłoby potrzebne dla wytłumaczenia zachowania się. Wielu psychologów daje dziś na to pytanie odpowiedź przeczącą, tj. odrzuca nie tylko introspekcyjną technikę badawczą, ale też i terminologię introspekcjonizmu. Wspomniany już Lecper stwierdza: „Musimy dokonać wyboru. Albo musimy wynaleźć nowe terminy, które by odzwierciedliły wyniki badań eksperymentalnych albo przedefiniować dawne terminy” (Stevens, 1951, str. 735); w każdym razie nie można, jego zdaniem, posługiwać się w nowych badaniach starą terminologią.

2. Psychologia i pawlowizm. W procesie ewolucji metod psychologicznych niemal od samego początku brał udział pawłowizm. Pawłów

12