4442198833

zostało znów wytłumaczone w rozdziale 1 Wykładów: „istotne” są mianowicie, według Pawłowa, te właściwości przedmiotu, które same w sobie są korzystne albo szkodliwe dla zwierzęcia. Są to przede wszystkim cechy „kontaktowe”, takie, którymi przedmiot działa w bezpośrednim kontakcie z orga lizmem, np. smak pokarmu, ostrość zębów i pazurów wroga rozdzierających skórę zwierzęcia itp. Natomiast właściwości „nieistotne” to takie, które same w sobie nie są ani pożyteczne, ani szkodliwe, ale działają jako regularne „sygnały” tamtych i dzięki temu wywołują antycypacyjnie, zastępczo taką samą reakcję. Pawłów zaliczał do nich głównie bodźce „dystansowe”: widoki, zapachy i odgłosy (1951, str. 27). Kombinując te dane należy dojść do wniosku, że „orientacja w otoczeniu” oznacza u Pawłowa zasadniczo orientację w wartości, która może się odbywać raz na podstawie „istotnych” właściwości przedmiotu jako wskaźników wrodzonych, takich jak np. kwaśny smak, a drugi raz na podstawie „nieistotnych” właściwości, które pełnią rolę wskaźników wyuczonych (czarna barwa). Wrodzona orientacja w wartości jest niewątpliwie „ograniczona”: niewiele szans na utrzymanie się przy życiu miałoby zwierzę, takie jak np. pies, gdyby w wartości pokarmowej przedmiotów orientowało się dopiero na podstawie ich smaku, a przed wrogiem broniło się dopiero z chwilą, gdy w niebezpieczeństwie zorientują go pazury zatapiające się w jego skórze. Możność orientowania się w wartości przedmiotu na podstawie jej dystansowych wskaźników niewątpliwie znacznie rozszerza zakres orientacji i wznosi na wyższy poziom całą przystosowawczą aktywność zwierzęcia.

Wynika stąd, że orientacja w wartości stanowi istotny składnik odruchów warunkowych i bezwarunkowych, to zaś znaczy, że fizjologicznego modelu tego zjawiska trzeba szukać w mechanizmie procesów odruchowych. Poszukiwania te można jeszcze uprościć, koncentrując je przede wszystkim na mechanizmie odruchów bezwarunkowych. Z doświadczeń Pawłowa wynika (choć nie jest to teza oczywista), że w przystosowaniu zwierząt do otoczenia podstawową rolę odgrywa wrodzona orientacja w wartości, natomiast orientacja nabyta, odruchowo-warunkowa nie rozszerza już zakresu

160