4442198847

składnik mechanizmu przystosowania do otoczenia i zasługują na uwzględnienie. Termin ten nie jest też zbędnym „dublowaniem” pojęć fizjologicznych. Fizjologiczny mechanizm promieniowania . pobudzenia z podkory na korę nie pozwala jeszcze zrozumieć roli, jaką proces ten odgrywa w mechanizmie przystosowania do otoczenia, tak samo jak „gra” pobudzenia i hamowania w korze nie wystarcza dla zrozumienia adaptacyjnego znaczenia procesów recepcji. Dopiero terminologia określająca te procesy w relacji do otoczenia, tj. psychologicznie, umożliwia wytłumaczenie ich właściwej roli w stosunkach osobnika z jego środowiskiem. Niewątpliwie tendencje, jako materialne nerwowe procesy, posiadają również swój mechanizm fizjologiczny, a zadaniem nauki jest poznanie i tego ich aspektu, ale ich psychologicznego opisu nie można zastąpić fizjologicznym, tak samo jak fizjologicznego opisu np. trawienia nie da się zastąpić opisem chemicznym.

Jednakże, wprowadzając do psychologii zachowania się termin „tendencja”, musimy bardzo uważać, aby nie pomieszać go z innymi, podobnymi pojęciami. Wobec dużej wieloznaczności pojęć psychologicznych o takie nieporozumienie wcale nie jest trudno. Świadczy o tym polemika, przeprowadzona przez Rubinsztejna z psychologami amerykańskimi na temat stosowania pojęcia tendencji do tłumaczenia zachowania się zwierząt (por. Rubinsztejn, 1954, str. 181). Według Rubinsztejna, Hilgard, Marąuis i inni stoją na stanowisku, że dla wyjaśnienia „kierunkowości” zachowania się należy przyjąć „istnienie wewnętrznych impulsów (w postaci popędów, instynktów, tendencji) ukrytych za odruchami, traktowanymi jako »mechanizmy«, impulsów nastawiających rzekomo działanie owych mechanizmów odruchowych w kierunku potrzebnym dla organizmu”, dlatego też „oskarżają oni Pawłowa o mechanicyzm na tej podstawie, iż nie zakłada on ukrytej za mechanizmami odruchów motywacji”. Usiłując bronić Pawłowa przed tym zarzutem Rubinsztejn stwierdza, że w rozumieniu pawłowowskim odruch nie jest mechaniczną, „ślepą” reakcją, ale życiową czynnością, która zmierza, według Pawłowa, do tego, aby wyszukiwać w ustawicznie zmieniającym się środowisku „zasadnicze, niezbędne dla zwierzęcia

168