4442198870

liczby, np. „pięć” ? Poznanie takich „powszechników” jest ogólne, ponieważ pojęcia odnoszą się nie do indywidualnych przedmiotów, ale do całych ich klas, procesy nerwowe zaś są jednostkowe, konkretne, rozgrywają się w przestrzennie określonym miejscu organizmu, a więc nie mogą być „ogólnymi odzwierciedleniami” czegokolwiek.

Może jeszcze bardziej charakterystyczną właściwością ludzkiego poznawania jest to, że bywa ono autonomiczną, samodzielną czynnością, nie włączoną w żadne tendencje biologiczne. Procesy poznawania estetycznego czy też teoretyczne dociekania filozofa, który usiłuje zgłębić — jak mówi Goethe — „wewnętrzne czynniki utrzymujące świat w jedności” (was die Welt im Innersten zusamnien-haltj — mają charakter typowej kontemplacji, bezinteresownej, bo nie służącej żadnym dalszym celom. Ale nawet biorąc pod uwagę wypadki, w których poznawanie gra rolę „służebną”, tj. służy człowiekowi, podobnie jak zwierzętom, do realizowania pewnych dalszych celów, nie możemy i tutaj mówić o „orientowaniu się w wartościach” w tym samym znaczeniu co u zwierząt, bo są to wartości bardzo różne od biologicznych korzyści, w których orientują się zwierzęta. Na przykład, wartości ambicyjne nie mają nic wspólnego z biologicznymi potrzebami organizmu, a mimo to są dla człowieka równie ważne jak tamte: obraza, czyli „uchybienie godności osobistej”, wywołuje u człowieka reakcje agresywne nie słabsze niż to czynią zagrożenia biologiczne; bywało, że nieraz dochodziło w takiej sytuacji do walki z bronią w ręku, a w wypadku braku wszelkich możliwości rehabilitacji — do samobójstwa, tak jak gdyby „honor był człowiekowi równie niezbędny do życia jak pokarm i woda. A do wartości ambicyjnych dołączają się inne, z których na szczególną uwagę zasługują wartości społeczne. Tutaj człowiek uznaje za wartość korzyści nie osobiste, ale korzyści innych ludzi (wartości ałtruistyczne), a także korzyści całych grup społecznych: narodu, klasy społecznej, związku, drużyny sportowej itd. I te wartości mogą odgrywać w życiu ludzi rolę nie mniejszą, niż wartości biologiczne. Dla wielu choroba bliskiego człowieka bywa równie wielką, a czasem może nawet większą szkodą, niż zło, które spotyka

181