456719636

ntn innych i dominacji, ale przede wszystkim dążenia do przezwyciężenia i pokonania samego siebie, wyraz perfekcjonizmu dziecięcego. Przebiec przed tramwajem li¹ prześcignąć go. wejść do dziesięciu sklepów, porozmawiać ze sprzedawca, niczego nic kupić i mc być wyrzuconym; pocałować obcą dziewczynkę na ulicy wszy stkie te zakłady stanowią nie tyle próbę zmierzenia się z przeciwnikiem, co ze sobą samym, i nic tak chodzi w nich o wartość wygranej. jak o dokonanie trudnego czynu.

Toteż obok zakładów odnotowuje Korczak liczne czynności podkultury dziecięccj. które mają charakter ściśle perfekcjonistyczny i stanowią umiejętność autoteliczną, mc posiadając żadnej wartości użytkowej; są to tak zwane „sztuki ”: dosięganie językiem do nosa, ruszamc uszami sztuczki palców, chodzenie tyłem z zamkniętymi oczami, granic na zębach, wymawianie trudnych słów i zdań (skrętaczc języka), zabawy i zagadki semantyczne i logiczne. podstępne pytania, deformacje językowe, tnjcnuic języki i pisma dzieci. Korczak wielokrotnie podkreślać będzie, jak wiele uporu i wytrwałości dzieci inwestują w zdobywanie nowych umicji/ności. trening, doskonalenie. Opisy takich zachowań spoty kamy w Jak kochać dziecko, literackie zaś ich przeniesienie pojawia się w Kajtusiu Czarodzieju (gdy Kajtuś ćwiczy się w robieniu czarów), a także w postaci Króla Maciusia, który świadomie wyznacza sobie zadania i ćwiczy wolę. Ten ważny element psychiki dziecka, dziecięcy insty nkt gry i ustawicznego przekraczania swych możliwości. Korczak świadomie wykorzy stał jako potężne narzędzie samowycltowama. gry o siebie i gry /. samym sobą.

„Wiosna zazwyczaj pierwsze hasło daje Pierwsze listki młode — gra — w zielone, sparzone, siadane, kolory, szpileczki, kosmate, kieszonkowe, pamiętne — w każdej zbiorowości dziecięcej — okresami — rojno od zakładów przeróżnych

Próba wyzyskania skłonności tej. tych upodobań — dla celów wychowawczych — podjęta została przez dzieci nic mniej ochoczo (...) i nic mniej mocno się ustaliła, zrosła z życiem gromady "¹⁷.

Analizując z kolei obecność podkultury dziecięcej w warstwie językowej utworów Korczaka, napotkamy tu w stanie doskoaiłcj dyfuzji elementy języka rozwojowego dzieci, osobliwości mowy użytkowanej w grupach dziecięcych i przez nic akceptowanej — a więc tego. co sensu stricto wchodzi w skład podkultury dziecięcej, liczne naleciałości języka środowisk rodzimych, z który ch wywodzą się dzieci, to jest przede wszystkim warszawskich nizin społecznych, ale także języka inteligencji czy naw et salonu (patrz Mcgieika w Pedagogice żartobliwej), a obok tego własne innowacje językowe, wypływające jednak częstokroć z inspiracji języ kiem dzieci.

Zestawiając zasób językowy bołiatcrów Korczaka ze Słownikiem gwary warszawskiej Bronisława Wieczorkiewicza, zobaczymy, że autor ten wskazuje w iele uży w anych przez Korczaka wyrażeń i przezwisk staw iać się. czepiać się, dawać sera. palant, granda, robić syfona, andrus. klapa, knot koza, laluś. lipa. pę-lak, rozkwasić, mikrus, morus. Od tego neologizmy tworzone są sposobem dziecięcym. aJc i warszawskim — rui przykład stawiak: ten. co się stawia. Różnym terminom języka Korczakow skiego Wieczorkiewicz przypisuje różne pochodzenie, kwalifikuje je już to do gwary szkolnej, uliczniko wskiej. JUŻ to złodziejskiej. proletariackiej itp ² Jest to logiczne, gdy ż język podkultury dziecięcej nic tworzy własnego systemu, nic jest też izolowany i wchłania bardzo często zapoży czenia z zewnątrz (na przykład obecnie z kultury masowej, w tym telewizji). Ma on jednak pewne swoistości, które istnieją w nim na trwałe, a także charaktciystyczne mechanizmy zapożyczeń i odkształceń mowy ogólnej. Do nich należy repertuar wyzwisk i przezwisk specyficznie dziecięcych — skarżypyta bez kopyta Jurek-ogórck itp. — typowe deformacje językowe mające charakter zabawy, używanie obcych wyrażeń zapożyczonych z języka „kształconego” w niewłaściwym kontekście, niejednokrotnie w charakterze wzgardliwych przezwisk, na przykład „Ty kalkulacjo". Korczak doprowadza do mistrzostwa naturnlość dialogów dziecięcych, przede wszy stkim przez, używanie utartych ..klisz frazeologicznych' stosowanych w dyskusjach i sporach: „Co się tak patrzysz?”. „Co się pchasz⁰'. „No uderz, zacznij tylko". ..Bo dostaniesz'. „Bo oberwiesz", „Odczep się". „Widzisz, jaki ty jesteś". „Boisz się, zacznij. spróbuj'. „Załóż się" „Wypchaj się”.

Korczak zresztą poświęca mowie dziecięcej większy fragment Jak kochać dziecko dając tam między innymi bardzo interesującą analizę posługiwania się zwrotem „widzisz" jako sformułowaniem proszącym, grzecznościowym

Mowa dziecięca występująca u tekstach Korczaka różni się oczywiście od współczesnej, zwłaszcza w dziedzinie zasobu słownego, znacznie bardziej przesiąkniętego wzorami kultury masowej. Podobiue jest z. całokształtem podkultury dziecięcej. Obraz, przedstawiony przez Korczaka oddzielony jest lucmał półwieczem od obrazu prezentowanego przez współczesnych kulturoznawców. Zmiana całokształtu warunków kulturowych, znaczne zmiany watunkow życia dzieci odcisnęły swoje piętno również na formach dziecięcej podkultury Wiele tekstów, gier, zabaw uległo zapomnieniu, pojawiły się nowe zabawy i nowe ich rekwizyty. I Lak na przy kład popularna niegdyś grę w ciupy czy kasztany zastąpiła dominująca obecnie gra w „kapsle”: inspiracją zabaw imaginacyjny eh stały się poszczególne seriale telewizyjne, filmy o tematyce kosmonautyczncj. w miejsce dawniejszych powieści przy godowych czy sensacyjnych. Zasadnicze jednak mechanizmy podkultury dziecięcej, drogi jej przenikania, pełnione funkcje społeczne pozostały niezmienione. Dodać trzeba jeszcze, że to. co Korczak nazywał „życiem w koszarach", a więc warunki internatowe, kolonijne, szkolne, rozrosło się i w budżecie czasowym współczesnego dziecka wy pełnia znacznie w ięcej miejsca niż przed pięćdziesięciu laty. Formy te. będące dawniej przywilejem dla dzieci z nizin społecznych, dotkniętych ubóstwem czy sieroctw em, dzisiaj stały się przy musem i koniecznością dla dzieci wszystkich niemal środowisk. Każde dziecko spędza obecnie znaczną C2ęść swego życia w wielkim

⁷ Zakład Hychowaway .Naa Dom ", op cit ¹ 94

B. Wteczortcicwicz, Słownik gwary waruawtkiej XIX wieku, W«r»M»« I9«S6.